Hələ müharibənin ilk günlərində Azərbaycan xalqının böyük kompozitoru Üzeyir Hacıbəyovun yazmış olduğu "Vətən və cəbhə" adlı bir pərdəlik operası M.F.Axundov adına Lenin ordenli Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının səhnəsində mövqe tamaşaya qoyulmuşdu.

Kompozitor sənətinin mürəkkəb texnikasını əvvəlcə Bakıda və sonra da Moskva darülmusiqisində (konservatoriyada) mükəmməl surətdə mənimsəmiş olan gənc istedadlı kompozitorlardan Qara Qarayev və Gövdət Hacıyev vətən müharibəsi mövzusunda dörd pərdəli opera yazılışına iqdam edərkən opera sənətinin bir çox çətin və mürəkkəb cəhətlərini tamamilə yeni bir şəkildə həll etmək məcburiyyəti qarşısında qalmışlar. Bunun da ümdə səbəbi odur ki, operanın qəhrəmanları bir çox köhnə operalarda olduğu kimi, şahlar və xanlardan ibarət olmayıb, biləks bu günki müasir sovet adamları, vətən müharibəsi cəbhələrində vuruşan qardaşlarımız, yoldaşlarımızdır. Buna görə də adi operalara xas olan bəzi şərti cəhətlər "Vətən" operasında işlədilə bilməzdi. Kompozitorlar tamamilə yeni bir üsulda opera yaratmalı idilər. Müasir həyatdan yazılan opera əsərinin musiqi dili də müasir olmalıdır. Bu məsələ çox çətin idi. Bu yolda istifadə üçün yararlı bir nümunə musiqi ədəbiyyatında yox dərəcəsindədir. Odur ki, gənc kompozitorlar özləri bu məsələləri opera tarixində ilk dəfə olaraq həll etməli idilər.

İndi "Vətən" operası dəfələrlə səhnəmizdə oynanıldıqdan, tamaşaçılar arasında haqlı olaraq böyük müvəffəqiyyət qazandıqdan sonra biz böyük bir iftixarla qeyd edə bilərik ki, gənc kompozitorlarımız Qara Qarayev və Cövdət Hacıyev öhdələrinə götürdükləri çətin, lakin şərəfli vəzifəni layiqincə yerinə yetirə bildilər.

Bu operadakı əhvalat alman-faşist işğalçılarının sovet torpağından qovulmağa başlandığı dövrdə genişlənir. Operanın məzmunu çoxmillətli sovet xalqının apardığı ümumi azadlıq mübarizəsində azərbaycan xalqının qəhrəman oğullarının yaxından iştirak etməsini təsvir edir. Böyük Vətən müharibəsində rəşadət göstərən azərbaycan xalqının qəhrəman oğulları "Vətən" operasında bədii surətlərdə əbədiləşdirilmişdir.

Kommunist firqəsi və Sovet hökuməti bu operaya böyük qiymət verdilər. Bu operanın müəllifləri Stalin mükafatı qazandılar.

Operanın bu qədər böyük müvəffəqiyyət qazanmasında Opera və Balet Teatrının da haqqı çoxdur. Bu xüsusda birinci olaraq operanın quruluşunu verən rejissor İsmayıl Hidayətzadənin böyük müvəffəqiyyətini qeyd etmək lazım gəlir. Onun qurduğu səhnələr tamaşaçını tamamilə sanki cəbhə meydanlarına köçürmüş kimi görünür. Bu işdə tamaşanın bədii tərtibatını verən istedadlı rəssam İzzətxan Səidovun da çəkdiyi gözəl dekorları qeyd etmək lazımdır. Tamaşanın musiqi hissəsini idarə edən dirijor Niyazi Böyük simfonik orkestrin səlis çalğısına təmamilə nail ola bildi.

Operada baş rolları ifa edən Sovet Sosialist Cümhuriyyətləri İttifaqı xalq artisti Bülbül (Aslan rolunda), Sovet Azərbaycanının əməkdar artistləri Ağababa Bünyadzadə (Mərdan rolunda), Sonaxanım Mustafayeva və Səltənət xanım Quliyeva (Dilbər rolunda), Şirzad Hüseynov (Baxşı rolunda), Xanlar Haqverdiyev və Əlövsət Sadıqov (Aşiq Səlim rolunda), Hacı Balahüseynov (alman zabiti rolunda) və başqaları operanın səhnədə əzəmətli təcəssümünə səbəb oldular. Bununla bərabər tamaşada böyük əhəmiyyəti olan kütləvi səhnələrin parlaq bir şəkildə göstərilməsi də operanın müvəffəqiyyətinə aid ümdə səbəblərdən sayılmalıdır.

“Azərbaycan”, № 11.1946