GÖRKƏMLİ KOMPOZİTOR

---

Zəmanəmizin ən tanınmnş kompozitorlarından, RSFSR-nin xalq artisti, altı dəfə Stalin mükafatı laureatı Sergey Prokofyev vəfat etdi.

Böyük yaradıcılıq həyatı keçirmiş olan Prokofyev özünün son dərəcə orijinal musiqi əsərləri ilə bütün dünyada məşhurdur. O, 1914-cü ildə, iyirmi üç yaşında ikən Peterburq konservatoriyasını eyni zamanda üç ixtisas üzrə (kompozitor, pianoçu və dirijor) müvəffəqiyyətlə bitirmişdir. Dahi rus kompozitoru Rimski-Korsakovun şagirdi olan Prokofyev, görkəmli piano müəlliməsi Yesipovanın inkişaf etdirdiyi rus pianoçuluq məktəbinin istedadlı nümayəndələrindən sayılır.

Hələ yaradıcılığının ilk dövrlərində Prokofyev qüvvətli və orijinal bir istedad sahibi olduğunu göstərmişdi (fortepiano üçün birinci konsert, fortepiano sonataları, simfonik orkestr üçün "Ala və Lolliy" adlı süitası və sairə). "Klassik simfoniya" (1917) və skripka ilə orkestr üçün birinci konsertində (1917-1921) Prokofyev yaradıcılığının bu dövrdəki ən yaxşı cəhətləri öz ifadəsini tapmışdı. Lakin bu zaman kompozitorun yaradıcılıq və dünya görüşündə ziddiyyətlər var idi, onun bir sıra baletləri formalist xarakterdə idi. Prokofyev bir müddət saxta "novatorluq" həvəsi ilə Qərbi Avropadan gələn çürük modernizm fikirlərinin təsiri altına düşmüşdü. Sonralar səhvini dərindən dərk edən Prokofyev sovet həyatına, xalqa yaxınlaşmaq və rus klassik musiqisindən məharətlə öyrənmək sayəsində sağlam, parlaq bir yaradıcılıq yoluna düşmüşdür.

Otuzuncu illərdə Prokofyev ölkəmizin müxtəlif şəhərlərində müəllif konsertləri verməyə başladı. Bu dövrdə o, ilk dəfə, Bakıya gələrək Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında öz əsərlərindən ibarət konsert verdi. O, həm dirijor, həm də pianoçu kimi çıxış edirdi.

Yeni həyat quran Bakı neftçiləri, Donbas şaxtaçıları və Ural metallurqlarının azad əməyindən ilham alan kompozitor öz yeni musiqi yaradıcılığında realizm prinsiplərinə əsaslanırdı.

Prokofyevin saf məhəbbət və yüksək bəşəri duyğular tərənnüm edən "Romeo və Cülyetta" baleti (1936) xəlqilik prinsipi əsasında bəstələnmiş parlaq və səmimi ilham məhsuludur. Zəngin və cahan-şümul rus xoreoqrafiya musiqisi ənənələrini davam və inkişaf etdirmək yolu ilə yazılmış "Romeo və Cülyetta" və "Zoluşka" (1945) sovet balet incəsənətinin qiymətli əsərlərindəndir.

1939-cu ildə kompozitor böyük rus xalqına məxsus yüksək vətənpərvərlik, igidlik və mərdlik tərənnüm edən "Aleksandr Nevski" kantatasını yaratdı. Prokofyev bu əsərində yadelli işğalçılara qarşı aparılan mübarizədə rus xalqının qəhrəmanlığı və sarsılmaz iradəsini böyük sənətkarlıqla əks etdirmişdir.

Xalq şerləri əsasında bəstələnmiş "Eşq olsun" oratoriyası da Prokofyevin ən müvəffəqiyyətli monumental əsərlərindən sayılır. Kompozitor bu əsərində sovet xalqının öz istəkli rəhbəri və müəllimi Stalinə bəslədiyi hədsiz məhəbbət və sədaqət duyğularını ifadə etmişdir.

Şair S. Marşakın sözlərinə yazılmış "Sülhün keşiyində" adlı oratoriyasında Provofyev sovet xalqının böyük arzusu olan bütün dünyada sülh və asayiş ideyasını yüksək bədii qüvvə ilə tərənnüm edir.

Yeddi opera, yeddi simfoniya, altı kantata və oratoriya, fortepiano və başqa musiqi alətləri üçün doqquz konsert və musiqi sənətinin başqa janrlarında böyük və kiçik formalı bir çox əsərlər müəllifi olan istedadlı kompozitor Prokofyevin musiqi yaradıcılığı geniş və zəngindir.

Prokofyevin əsl sənətkar ilhamı ilə, realizm üsulu və xalq musiqi dilində bəstələdiyi əsərləri, sovet musiqisinin şöhrətini daha da artıran, müəllifini bütün dünyada tanıtdıran və dünya musiqi xəzinəsini zənginləşdirən qiymətli və ölməz əsərlərdir.

Son əsəri olan yeddinci simfoniyası kompozitorun yaradıcılığında xüsusi yer tutur. Müəllif bu əsərində sovet adamlarına xas olan dərin və nəcib bəşəri duyğuları lirik boyalarla, son dərəcə şairanə bir surətdə tərənnüm edir.

S. Prokofyev sovet musiqisi tarixinə parlaq istedadlı mahir bir kompozitor kimi daxil olmuşlur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”, 4 aprel 1953

Rus klassik musiqisinin görkəmli nümayəndələrindən biri böyük rus kompozitoru Nikolay Andreyeviç Rimski-Korsakovun vəfatından 45 il keçir.

Rimski-Korsakov rus opera sənətinin banisi olan dahi rus kompozitoru Qlinkanın -sənətdə xəlqilik - prinsipini davam etdirmiş, öz yaradıcılığında rus inqilabçı-demokratların estetik nəzəriyyələrindən ilham və qüvvət almışdır. XIX əsrin ikinci yarısında rus musiqi tarixində böyük dönüş yaradan "Qüdrətli dəstə" adı ilə məşhur kompozitorlar dərnəyinin ən görkəmli nümayəndələrindən biri olan Rimski-Korsakov musiqi yaradıcılığına keçən əsrin (XIX - İ.Q.) altmışıncı illərində başlamışdır. Təxminən yarım əsrə qədər musiqi sahəsində yorulmadan çalışaraq, on beş opera, bir çox simfonik və kamera əsərləri yaradan Rimski-Korsakov rus milli musiqi məktəbinə xas olan realizm üslubunu öz yaradıcılığının əsas hədəflərindən sayaraq, Qlinka və Darqomıjskinin xəlqilik ənənələrini zamanın irəli sürdüyü yeni tələblərlə üzvi surətdə əlaqədar olaraq inkişaf etdirmişdir.

Məhz bu səbəbə görədir ki, Rimski-Korsakov öz operalarının mövzusunu əsas etibarilə xalq ədəbiyyatı üslubunda yazılmış ədəbi əsərlərdən götürmüş və bu əsərlərdə bəhs olunan mübarizə ideyalarını, xalq adət və ənənələrini öz operalarında böyük bir sənətkarlıqla tərənnüm etmişdir. Bununla, yanaşı olaraq Rimski-Korsakov ayrı-ayrı tarixi hadisələr mövzusunda da opera əsərləri yaratmışdır. Burada birinci olaraq İvan Qroznı dövrünü əhatə edən "Pskovityanka" və "Çar gəlini" operalarını qeyd etmək olar.

Rimski-Korsakov bu əsərlərində yaratdığı xalq səhnələrini dərin psixoloji traktovka ilə vermişdir. Əsərin qəhrəmanları da kəskin psixoloji gərginlik şəraitində göstərilirlər; bu cəhətdən "Pskovityanka" operasındakı İvan Qroznı obrazı çox maraqlıdır. O, bir tərəfdən sərt və sarşılmaz iradəli bir hökmüran, digər tərəfdən övladını ürəkdən sevərək mürəkkəb və ziddiyyətli düşüncələr ilə yaşayan bir atadır.

Rimski-Korsakovun yaratdığı bu dolğun və mürəkkəb obraz dahi rus rəssamı Repinin yaratdığı "İvan Qroznı və onun oğlu İvan" adlı məşhur şəkli ilə üzvi surətdə əlaqədardır. Bu xüsusda Repin özü belə yazır:

"Bir dəfə Moskvada, 1881-ci ildə, müsamirələrin birisində mən Rimski-Korsakovun "İntiqam" adlı yeni bir əsərini dinlədim. Bu əsər mənə çox böyük təsir bağışladı. Eşitdiyim musiqi səsləri bütün varlığımı sarsıtmışdı və aldığım təsir daim məni düşündürürdü: əcəba belə bir təsiri, rəssamlıqda da təcəssüm etdirmək mümkündürmü? Mən çar İvan hadisəsini xatırladım. Bu əsər üzərində işlədiyim müddət ərzində çox zaman məni dəhşət bürüyürdü..."

Rimski-Korsakov başqa xalqların da ədəbiyyatını, musiqi mədəniyyətini çox sevmiş və bu məhəbbətini öz əsərlərində parlaq surətdə əks etdirmişdir. Məşhur rus şərqşünası və ədibi Senkovskinin yazdığı ərəb nağılları mövzusunda Rimski-Korsakov proqramlı ikinci simfoniyasını ("Antar") bəstələyir, simfonik orkestrin ifadə vasitələrini qabarıq və parlaq bir surətdə nümayiş etdirən "İspan kapriççiosu" adlı əsərini yazır və nəhayət "Min bir gecə" nağılları mövzusunda məşhur "Şəhrzadə" simfonik süitasını yaradır.

Başqa rus klassik kompozitorları kimi Rimski-Korsakov da öz musiqi yaradıcılığında dahi rus şair və yazıçılarının - Puşkin və Qoqolun əsərləri əsasında opera və romanslar bəstələmişdir. Rimski-Korsakov dahi bir kompozitor olmaqla bərabər eyni zamanda çox gözəl bir müəllim idi. O, Peterburq konservatoriyasında çalışdığı müddət ərzində bir çox kompozitor kadrı yetişdirmişdir.

Rimski-Korsakovun yazdığı "Harmoniya", "İnstrumentovka" dərslikləri musiqi təhsilinin bu sahələrini əhatə edən ən yaxşı və ən mükəmməl dərs kitabları sayılmaqdadır.

Rimski-Korsakovun musiqi yaradıcılığı yalnız Böyük Oktyabr sosialist inqilabından sonra layiqincə qiymətləndirildi. Sovet opera teatrları Rimski-Korsakovun əsərlərini repertuarlarına daxil etdilər, filarmoniyalarda, radioda, bədii özfəaliyyət dərnəklərində Rimski-Korsakovun gözəl instrumental və vokal əsərləri səsləndi.

1944-cü ildə böyük kompozitorun anadan olmasının yüz illiyi böyük təntənə ilə qeyd edildi. Sovet hökuməti Rimski-Korsakovun xatirəsini əbədiləşdirmək məqsədilə onun bütün əsərlərinin akademik nəşri haqqında xüsusi qərar çıxardı, Leninqrad Dövlət Konservatoriyasına Rimski-Korsakovun adı verildi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”, 20 iyun 1953