|
 |
   |
ŞER VƏ MUSİQİ
|
Kompozitorlarımız
çox vaxt ona öz aralarında Azərbaycan
sovet şerinin Üzeyiri deyirlər.
Doğrudan da Səməd Vurğun şerindəki
melodiyalılıq və ahəngdarlıq onun
poeziyasını ən əzəmətli bir
simfoniya kimi səsləndirir. Hətta gündəlik
məişətdə işlənən ən
adi sözlər belə, onun şerində geniş
və dərin bir məna kəsb edərək,
qulağa son dərəcə xoş gələn
bir avaz kimi dinləyicini valeh edir.
Şer və musiqi!
İnsan zəkasının yaratdığı
bu iki əsl ilham məhsulu əzəldən
bir-birinə bağlı olmuş və bunların
arasındakı ünsiyyət təbii və
qüdrətli bir amil olaraq daim yaşamış
və yaşayacaqdır. Musiqini şer qədər
bilən, çəngi və rübabı, nəğməni
və tarı şeir qədər sevib alqışlayan
Nizami də, Füzuli də həssas şair
olduqları kimi incə zövq sahibi musiqişünaslar
idilər.
Səməd Vurğun saz çalmaqda xalq aşıqlarının
bir çoxundan geri qalmaz, keyfi gələndə
hərdən tarını sinəsi üstə
alıb, sarı simi narın mizrab ilə səslədər,
gah da pəstən zümzümə edər.
O, Azərbaycan muğamatının bütün
gəzişmələrini bir professional musiqiçi
qədər mükəmməl bilir. O, kamil eşitmə
qabiliyyətinə malik olduğu üçün
və həm də musiqiyə aid öz incə
zövqü ilə hər bir musiqi əsərinin
dəyərini çox düzgün təyin edər.
Bunu mən hələ 1939-cu ildə, "Xanlar" pyesi
ilk dəfə tamaşaya hazırlandığı
zaman sınamalı olmuşdum. Bu pyes üçün
yazdığım musiqidən yeni bir parça
məşq edildiyi zaman notların bəzi cüzi
səhvlərlə köçürülməsi
üzündən orkestrin saxta səslərlə
çaldığını o saatca duyub bildirən
Səməd Vurğun, dirijoru və musiqiçiləri
heyran etdi. Yazdığım mahnılardan birinin
doğrudan da nəinki səhnədə göstərilən
hadisə xarakterinə uyğun olmadığını
və hətta ümumiyyətlə zəif olduğunu
mənə asanlıqla sübut edərək:
- Məncə bunu "Şur" kökündə yox,
"Segah" kökündə bəstələmiş
olsa idik, daha artıq müvəffəq olardıq
- dedi. O, tamamilə haqlı idi.
Böyük Vətən müharibəsinin ilk
günləri idi. Dram teatrında "Fərhad və
Şirin" pyesi tamaşaya hazırlanırdı.
Səhnədə məşq çoxdan qurtarmışdı,
aktyorlar evlərinə getmişdilər. Səməd
Vurğun teatr direktorunun kabinetində quruluşçu
rejissor Adil İsgəndərov ilə pyes üzərində
işləyirdi. Mən bunları, səhv etmirəmsə,
altıncı şəkil haqqında qızğın
mübahisə etdikləri anda gördüm. Adil
İsgəndərov pyesdə bəzi dəyişiklikləri
zəruri hesab edirdi. Müəllif isə rejissorun
gətirdiyi dəlillərin doğrudan da inandırıcı
və düzgün olduğunu dönə-dönə
sınamaq istəyir və bunun üçün
ona müxtəlif suallar yağdırırdı.
Çoxdan bəri işlədiklərinə görə
hər ikisinin üzündə yorğunluq hiss
edilirdi. Nəhayət Səməd Vurğun əlimdə
tutduğum not kağızlarına işarə
ilə:
- Nə gətirmisən? - deyə soruşdu.
- Ozanın mahnısını, həm də üç
variantda! - deyə tez cavab verdim. Səməd Vurğun
gülümsəyərək:
- Gedək bizim üçün çal!
Mahnının birinci variantını eşidincə
Səməd Vurğun onu bir daha təkrar çaldırdı.
Sonra üzünü Adil İsgəndərova
tutaraq:
- Adil, necə bilirsən, məncə o biri variantlara
qulaq asmasaq da olar, mən şəxsən çox
bəyənirəm, lakin bir rejissor olaraq hökm
səndədir!
Adil İsgəndərov da mahnını bəyənib
qəbul elədi. Mən istədim deyəm ki,
mahnının az-çox müvəffəqiyyətli
çıxmasına səbəb şerin mənalı
olması və musiqiyə asanlıqla yatmasıdır.
Lakin Səməd Vurğun üzünü rejissora
çevirib dedi:
- Yaxşı, Adil. Mən getdim sən deyən
əlavələri yazmağa...
Sonra mahnının melodiyasını bir daha pəstdən
oxuya-oxuya bizi tək buraxdı.
“Ədəbiyyat və incəsənət”, 12
may 1956 |
| |
|
| (Əlövsət
Sadıqovun anadan olmasının 50 illiyi münasibətilə
)
Respublikamızın teatr və musiqi ictimaiyyəti
əməkdar artist Əlövsət Sadıqovun
anadan olmasının əlli illiyini qeyd edir.
Hələ çox gənc ikən Nuxa (indiki Şəki
- İ.Q.) ipək fabrikasında fəaliyyətə
başlayan Əlövsət Sadıqov oradakı
özfəaliyyət dərnəyində bir həvəskar
sifətilə iştirak etmiş və yaxşı
səsə malik olan nəğməkarlığını
nümayiş etdirə bilmişdi. O, Azərbaycan
muğamlarını, təsniflərini, xalq mahnılarını
səlis və rəvan bir şəkildə oxumağa
çalışır və bu yolda müəyyən
müvəffəqiyyətlərə nail olur.
Onun o zamankı nəğməkarlığında
həmvətənlisi olan məşhur və
görkəmli Azərbaycan xanəndəsi Əli
Əskər Abdullayevin xoş nəfəsləri,
gözəl "boğazları", "sərrast kəsişmələri"
az da olsa öz əksini tapmışdır.
1927-ci ildə Əlövsət Sadıqov Mirzə
Fətəli Axundov adına Azərbaycan Dövlət
Opera və Balet teatrının xor kollektivinə
qəbul olur. Az zamandan sonra o, Zülfüqar Hacıbəyovun
"Aşıq Qərib" operasında aşıq
Səlim və Aşıq Vəli rollarında,
Uzeyir Hacıbəyovun "Leyli və Məcnun" operasında
Zeyd və daha sonra İbn Salam rolunda müvəffəqiyyətlə
çıxış edərək musiqi və
vokal sənətinə yaxşı yiyələndiyini
nümayiş etdirir.
Azərbaycan operasının böyük bir daxili
varlığa malik müqtədir artisti Hüseynqulu
Sarabskinin aktyorluq sənətindən dərs
alan Əlövsət Sadıqov 1930-cu ildə
xalqımızın görkəmli bəstəkarı
Müslüm Maqomayevin rəhbərliyi ilə
gənc aktyor qüvvələrinin hazırlamış
olduğu "Aşıq Qərib" operası tamaşasında
baş rolu müvəffəqiyyətlə ifa
edir. Bu zamandan başlayaraq Əlövsət Sadıqov
opera səhnəmizdə ardıcıl olaraq "Əsli
və Kərəm" operasında Kərəm rolunu,
"Leyli və Məcnun" operasında Məcnun rolunu,
"Şah İsmayıl" operasında Şah İsmayıl
rolunu ifa edir.
Əlbəttə, hər bir aktyorun yaradıcılığında
olduğu kimi, Əlövsət Sadıqovun oynadığı
rollardakı surət dolğunluğu eyni səviyyədə
deyildir. Burada aktyorun malik olduğu fiziki keyfiyyət
(xarici görünüş, səs və sairə)
ilə yanaşı, psixoloji əhval-ruhiyyə
kimi amillərin böyük əhəmiyyəti
vardır. Odur ki, hər bir artistin daha müvəffəq
olduğu rolları ilə yanaşı, onun aktyorluq
sənətinin təbiətinə uyuşmayan
rolları da olur. Tamaşaçılarımızdan
bir çoxu Əlövsət Sadıqovun oynadığı
Məcnun roluna nisbətən az müvəffəq
olduğunu haqlı olaraq qeyd edirlər.
Şübhəsiz ki, burada məsələ dahi
Füzulinin əzəmətli dastanını
oxuduqdan sonra təsəvvürümüzə
gətirdiyimiz, xəyalımızda candandırdığımız
incə, zərif, öz böyuk məhəbbəti
və səmimi eşqi ilə "xəstə",
həssas, "uslubu dürüst, üsulu qaim" olan
Füzuli Məcnunu ilə səhnədə gördüyümuz
"Məcnun" surəti arasındakı böyük
fərqdən ibarət olaraq qalmır. Bununla
yanaşı əsl məsələ böyük
bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun yaratdığı
"Leyli və Məcnun" operasında da Məcnun
rolunun lirik planda verilməsi və lirik səs
üçün bəstələnməsindən
ibarətdir. Əlövsət Sadıqov, xalq
xanəndələrimizin işlətdiyi termin
ilə desək, - çox istedadlı, gur və
həm də zil səsə malik bir nəğməkardır.
Odur ki, o, pəstdən oxuyur, malik olduğu uzun
nəfəsli zəngulələrdən bəzən
həddindən ziyada sui-istifadə edir. Lakin Məcnun
roluna az münasib olan bütün bu cəhətlər
Əlövsət Sadıqovun böyük müvəffəqiyyət
və bacarıqla oynadığı Aşıq
Qərib, Kərəm və xüsusilə Şah
İsmayıl rollarında son dərəcə
yerində, münasib və lazımi surətdə
təcəssüm edir. Bu rollar Əlövsət
Sadıqov tərəfindən çox dolğun,
çox ifadəli və inandırıcı bir
şəkildə ifa edilir.
Əlövsətin özü kimi səsi də
sağlamdır. Əlövsətin səsindəki
cavanlıq, onun muğamat oxumaq sənətində
Azərbaycan xalq xanəndələrinin gözəl
ifaçılıq ənənələrinə
sadiq olan nəğməkar kimi riayət etməsindən
irəli gəlir. Azərbaycan xalq xanəndələrinin
- "Səs işləndikcə açılar!" şüarı,
Əlövsət Sadıqov yaradıcılığının
da ən dəyərli məziyyətlərindən
birini təşkil edir. Məhz bu səbəbə
görədir ki, Əlövsət Sadıqov
xüsusən son illərdə teatrımızda
bütün muğam operalarının repertuarını,
demək olar ki, tək daşımasilə bərabər
eyni zamanda geniş konsert fəaliyyəti ilə
də məşğul olur. O, dövlət filarmoniyasında,
estrada və radioda, respublikamızın şəhər
və kəndlərində, sənaye müəssisələrində,
kolxozlarda, Sovet Ordusu hissələrində verilən
konsertlərdə tez-tez çıxış edir
və dinləyicilərimizin məhəbbətini
qazanır.
Hazırda Əlövsət Sadıqov öz aktyorluq
və nəğməkarlıq sənətinin
əsl çiçəklənən dövrünü
keçirir. Azərbaycan musiqi-vokal sənətinin
istedadlı nümayəndələrindən
biri olan Əlövsət Sadıqovun gələcəkdə
daha böyük yaradıcılıq nailiyyətləri
əldə etməsini ürəkdən arzu edirik.
“Ədəbiyyat və incəsənət”, 16
dekabr 1956 |
|
|
|
|
|
