Fevralın 15-də
musiqi ictimaiyyətimiz bütün sovet xalqı
ilə birlikdə böyük rus kompozitoru Maxail
İvanoviç Qlinkanın vəfatının
yüz illiyini qeyd edəcəkdir.
Qlinkanın yaradıcılığı rus bədii sənətkarlıq mədəniyyətinin ən yüksək mərhələsində durur. Böyük kompozitor, ən geniş xalq kütlələrinin məhəbbət və rəğbətini qazanmış ölməz "İvan Susanin", "Ruslan və Lüdmila" operalarının, bir sıra simfonik və kamera əsərlərinin müəllifidir. Qlinka haqlı olaraq rus musiqisinin ilk klassiki sayılır. O, rus kompozitorlarının gələcək nəsli üçün yol göstərmiş, bütün bəşəriyyətin bədii mədəniyyətində böyük və əvəzsiz nailiyyət sayılan rus milli musiqi məktəbinin nüfuzlu simalarından biri olmuşdur.
Mixail İvanoviç Qlinka 1804-cü ildə Smolensk vilayətinin Novospask kəndində anadan olmuşdur. Onun zəngin təəssüratla dolu uşaqlığı rus meşələri və çöllərində keçmişdir. O, hələ balaca yaşlarında ikən rus xalqının gözəl mahnılarını dərin həyəcan içində dinləmişdir. 1812-ci ildə müharibənin başlanması ilə ədaqədar olaraq Qlinkanın ailəsi öz doğma yurdunu tərk etməyə məcbur olmuşdur. 1817-ci ildə, on üç yaşlı Qlinkanı Peterburqa gətirdilər. O, burada uşaqları dövlətə xidmət etmək işinə hazırlayan baş pedaqoji institutu yanındakı pansiona daxil oldu.
Bu məktəbin müəllimləri arasında dövrün qabaqcıl adamları, dekabrist hərəkatına yaxın olan adamlar var idi. Onlar, bu istedadlı tələbənin təhsili ilə xüsusilə maraqlanır, onun mütləqiyyətə qarşı nifrət hissini qüvvətləndirir, onun qəlbinə xalqa və vətənə məhəbbət hissini aşılayırdılar. A. S. Puşkinin ən yaxın dostlarından biri olan dekabrist V. K. Kyuxelberq Qlinkanın inkişafına böyük təsir göstərmişdir.
1820-ci illərin sonunda Qlinka A. S. Puşkin, V. A. Jukovski, A. S. Qriboyedov və V. F. Odoyevski ilə yaxından tanış olmuşdur. Onlar kompozitoru bir sıra romanslar və mahnılar yaratmağa ruhlandırdılar.
1834-cü ildə Qlinka onu çoxdan bəri duşündürən rus milli operalarını yaratmaq arzusunu həyata keçirməyə, Jukovskinin məsləhəti ilə "İvan Susanin" operası üzərində işləməyə başlayır. Lakin əsər yazıldıqdan sonra, onu tamaşaya qoymaq işində bir çox çətinliklər meydana çıxdı. İmperator teatrının direktorluğu Qlikaya hər cür maniəçiliklər törətdi, belə hesab etdilər ki, rus operasını tamaşaya qoymaq üçün vaxt və vəsait sərf etməyə dəyməz. Teatrın direktoru operanı rədd etmək üçün bəhanələr axtarmağa çalışaraq, operanın partiturasını rəy almaqdan ötrü teatrın dirijoru Kavosa göndərdi. İş orasındadır ki, Kavos özü eyni süjet əsasında yazılan operanın müəllifi idi. Teatrın direktoru da Qlinkanın operasına Kavosun mənfi qiymət verəcəyi ümidində idi. Lakin qocaman dirijor Kavos nə qədər namuslu və vicdanlı adam olduğunu göstərdi. O, dedi: "Bu operanın musiqisi mənim musiqimdən həqiqətən yaxşıdır, bundan başqa onun musiqisi əsl xalq ruhunu ifadə edir".
1836-cı il dekabrın 9-da "İvan Susanin" operasının birinci tamaşası oldu. Həmin gün rus musiqisi tarixinə klassik milli operanın yaranması günü kimi daxil oldu. Qlinka böyük dramatik qüvvəyə malik olan, öz dərin təsiri və kamil sənətkarlığı ilə ondan əvvəlki rus operalarını çox geridə qoyan bir əsər yaratdı.
"İvan Susanin" operası geniş tamaşaçılar kütləsi arasında böyük müvəffəqiyyət qazandı. Puşkin, Vyazemski, Jukovski, Odoyevski, Qoqol, Belinski bu əsərin meydana çıxmasını qızğın alqışladılar. Lakin Peterburq aristokratiyası "İvan Susanin" operasının musiqisindəki xəlqiliyə etinasız yanaşır, onu "arabaçı musiqisi" deyə adlandırırdı. Kompozitor öz "Məktublarında" aristokrat "bilicilərinə" kəskin cavab verərək, yazmışdır: "bu yaxşıdır və hətta düzdür, çünki arabaçılar, məncə, ağalardan daha da fəaldırlar".
"İvan Susanin" operasının xəlqiliyi həm onun süjetində, həm orada iştirak edənlərin obrazlarında və rus xalq musiqisinin intonasiyaları ilə bağlı olan musiqisindədir. Operada bütün hadisələrin inkişafı bir-birilə sıx bağlı olan iki cəhətin qarşılıqlı əlaqəsinə əsaslanır: Susaninin şəxsiyyəti və xalq! Susanin xalq içərisindən çıxmış elə qəhrəmanlardandır ki, o, öz mühitində ümumi kollektivin mənafeyi ilə yaşayır. Bununla bərabər o, yüksək epik əhəmiyyəti olan obrazdır. Bu nöqteyi nəzərdən demək olar ki, Üzeyir Hacıbəyovun "Koroğlu" operası da eyni estetik mövqedən yaradılmışdır. Dahi Qlinkanın sağlam ənənələrini izləyən böyük kompozitorumuz Ü. Hacıbəyov da qəhrəmanı onu yetişdirən xalqla sıx əlaqədə göstərmək məsələsinə düzgün yanaşmışdır. Məlum olduğu kimi, "Koroğlu" operasında obrazların realist dolğunluğu, musiqi dilinin zənginliyi, musiqi-dramatik inkişafın qüvvəsi bu gözəl əsərin xarakter xüsusiyyətləridir.
Qlinka Puşkinin nağıl-poemasının sujeti əsasında yazdığı "Ruslan və Lüdmila" operasında rus eposunun əzəmətli səhifələrini canlandırır. Məlumdur ki, Puşkin Qlinkanın bu fikrinə böyük maraqla yanaşmışdı, lakin şairin facianə ölümü onların birgə işləməsinə imkan vermədi. Bu operanın əsas ideyası - həyatın qələbəsi, xeyrin şər üzərində qələbə çalması ideyasıdır. Bu qələbə gərgin və qəhrəmancasına mübarizə sayəsində əldə edilir. Qlinka igidlik və qəhrəmanlığı, sevgiyə sədaqətli olmağı tərənnüm edir, xadqın gözəl obrazını yaradır. "Ruslan və Lüdmila" operasında kompozitor rus və şərq musiqisi koloritini müvəffəqiyyətlə bir- birinə uyğunlaşdırmışdır. Rus milli xarakteri qədim Kiyev səhnələrində, Ruslanı və Lüdmilanı xarakterizə edən musiqidə parlaq surətdə təcəssüm etdirilmişdir. Operanın əfsanəvi ünsürləri Şərqin xalq musiqisi obrazlarında ifadə olunmuşdur. Qlinkanın "Qalanın dibində bir daş olaydım, gələnə-gedənə yoldaş odaydım" adlı Azərbaycanın məşhur xalq mahnısından istifadə etməsi faktı diqqəti cəlb edir.
Bu opera birinci dəfə 1842-ci ilin dekabrında tamaşaya qoyulmuşdur. Opera rus cəmiyyətinin qabaqcıl adamları arasında son dərəcə böyük maraq oyatdı.
Qlinkanın rus musiqisindəki mövqeyi, haqlı olaraq, Puşkinin rus ədəbiyyatındakı tarixi rolu ilə müqayisə edilir. Puşkin rus ədəbi dilinin, Qlinka isə musiqi dilinin yaradıcısıdır.
Qlinkanın yaradıcılığı bizim zəmanəmizdə də öz qüvvət və əhəmiyyətini itirməmişdir. Onun əsərləri teatrlarımızın, filarmoniyalarımızın, ifaçıların və kollektivlərin repertuarını bəzəyir və dinləyicilərin qəlbində ən səmimi duyğular oyadır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”, 10
fevral 1957 |
| Respublikamızın
teatr və musiqi ictimaiyyəti xalq artisti Həqiqət
Rzayevanın yaradıcılıq yubileyini təntənə
ilə qeyd edir.
Həqiqət Rzayeva hələ məktəbdə
oxuyarkən teatr sənətilə maraqlanmış,
məktəb səhnəsində tamaşaya qoyulan
əsərlərdə həvəskar kimi çıxış
etmişdir. Sonralar o, bir müddət Bakıda
yeni təşkil olunmuş "Damğa" canlı
qəzetində işləmişdir. Bu teatrda
o, müvəffəqiyyətlə çıxış
etdiyinə görə 1927-ci ildə Azərbaycan
Dövlət Opera və Balet Teatrına qəbul
olunur.
İlk vaxtlarda opera teatrında bir sıra kiçik
rollarda çıxış edən Həqiqət,
çox çəkmədən öz istedadı
ilə kollektivin hörmətini qazanaraq məsuliyyətli
rollara irəli çəkilir. Onun oynadığı
ilk böyük rol "Şah İsmayıl" operasında
əsas surətlərdən biri olan Ərəbzəngidir.
Mübaliğəsiz demək olar ki, opera teatrımızın
səhnəsində bu mürəkkəb rolun
ilk və əsl yaradıcısı Həqiqət
Rzayeva olmuşdur.
Kişi paltarı geyinib yol kəsən, qılınc
oynadan Ərəbzənginin romantik surətini
kompozitor Maqomayev "Qəhrəmanı", "Cəngi"
musiqisi üslubunda bəstələdiyi xüsusi
leytmotiv ilə səciyyələndirmişdir.
Ərəbzənginin musiqi parçasında sözün
əsl mənasında heç bir muğam yoxdur.
O, nə bir "Segah", nə "Bayatı Şiraz",
nə "Şur", nə də başqa muğam
oxuyur. Yalnız Şah İsmayıl tərəfindən
məğlub edildikdə bir ağız kəsmə
şikəstə deyir. Lakin onun bütün əsər
boyu oxuduğu musiqi parçaları öz quruluşu
etibarilə muğamat intonasiyalarına əsaslanır.
20 ildən artıq müddətdə bu rolu əvəzsiz
olaraq opera teatrının səhnəsində
oynayan Həqiqət tamaşadan tamaşaya bu
obrazı cilalandırmış, Ərəbzəngi
partiyasının ifaçılıq ənənəsini
yaratmışdir.
Ərəbzəngi surətindən sonra böyük
məhəbbətlə sevən və ictimai
quruluşun doğurduğu köhnə adət,
ənənələrə qarşı "Ah bu
nə sitəm, bu nə zülm" deyə öz
etiraz səsini ucaldan Leylinin faciəsini səhnədə
yaratmaq o qədər də asan deyildi.
Musiqi cəhətdən bu mürəkkəb
partiyanın öhdəsindən gəlmək
üçün hər şeydən əvvəl
muğamatı yaxşı oxumaq tələb
olunurdu.
Həqiqət Rzayeva Leyli roluna çox ciddi hazırlaşdı.
Hər şeydən əvvəl o, Cabbar Qaryağdı,
Qurban Primov, Seyid Şuşinski kimi görkəmli
muğamat ustalarından müntəzəm dərs
alır, tamaşanın quruluşçu rejissoru
Abbas Mirzə Şərifzadə və tamaşada
baş rolda çıxan Hüseynqulu Sarabski kimi
böyük səhnə xadimlərinin dəyərli
məsləhətlərini həvəslə
dinləyirdi.
İstər bəmdə, istərsə də
zildə sərbəst və asanlıqla oxuyan,
eyni dərəcədə güclü səslənən,
xalq xanəndələrimizin işlətdiyi dillə
desək-qaltanlı səsə malik olan Həqiqət
Rzayevanın oynadığı Leyli obrazı,
onun ən gözəl yaradıcılıq nailiyyətlərindən
biridir.
Ərəbzəngi, Leyli, Əsli, Şahsənəm
kimi rolları çox gözəl ifa edən Həqiqət
Rzayevanın "Arşın mal alan" musiqili komediyasında
şux, çevik və sadə təbiətli
qulluqçu Telli rolunu da son dərəcə səmimi
və inandırıcı tərzdə yarada
bilməsi, istedadlı aktrisanın geniş yaradıcılıq
imkanlarına malik olduğunu sübut etdi.
Azərbaycan musiqi, vokal sənətinin istedadlı
nümayəndələrindən olan Həqiqət
Rzayevaya öz işində yeni yaradıcılıq
müvəffəqiyyətləri arzu edirik.
“Ədəbiyyat və incəsənət”, 2
iyun 1957 |
