|
 |
   |
QOCAMAN SƏNƏTKAR 1908-ci il...
|
| Bakıda ilk Azərbaycan
operası "Leyli və Məcnun" tamaşasının
məşqi gedir. Orkestrdə oturan sazəndələrdən
bəzisi, küçədə cövlan edən
qaragüruhun, kütbaş millətpərəstlərin,
kapitalistlərin və onların əlaltısı
olan Bakı qoçularının Azərbaycan
opera sənətinin yaradılmasına əleyhdar
olduğunu duymuş, onların qıcımış
dişlərindən, bərəldilmiş gözlərindən
qorxuya düşmüş və indi operada iştirak
etmək kimi "xatalı işdən" bir təhər
baş qaçırmaq üçün bir bəhanə
axtarmaqda idi. Həm də gənc bəstəkar
Üzeyir Hacıbəyovun tarixdə misli görünməyən
bu cəsarətli təşəbbüsünün
də yaxşı nəticələnəcəyinə
inanmaq çətindir...
Gənc Üzeyir isə həm skripka çalır,
həm də dirijorluq edir. Lakin öz aralarında
tez-tez mübahisələr uyduran sazəndələri
sakit etmək çox da asan deyil. Bünun üçün
dramaturq Əbdurrəhimbəy Haqverdiyev Üzeyir
Hacıbəyovun xahişi ilə dirijorluq kürsüsündə
əyləşib, orkestrdə nizam və intizam
bərpa etməyə çalışır. Buna
baxmayaraq sazəndələr arasında yersiz
mübahisələr heç də kəsilmir...
Tarçılar arasında yalnız bir nəfər
bu mübahisələrdə iştirak etmir. Qara
qıvrım saçlı, xoş təbəssümlü,
sakit davranışlı bu tarçı öz
sədəfli tarını sinəsi üstünə
alaraq, gənc müəllifin məsləhət
və göstərişlərinə qulaq asmaqda,
ona yaxından kömək etməkdə idi.
Bu gənc tarçı Qurban Primov idi.
- "Yadımdadır, hansı bir havanı necə
çalmaq lazımdır, -məsələsi haqqında
tarçılar arasında qızğın münaqişə
başlandı və bu münaqişə elə
bir ciddi hal aldı ki, operanın birinci tamaşasına
Qurban Primovdan (indi Azərbaycan SSR xalq artistidir)
başqa heç bir tarçı gəlmədi"
(Üzeyir Hacıbəyov. "Leyli və Məcnundan"
"Koroğluyadək" adlı məqalədən).
Azərbaycan operasının əlli il bundan qabaq
verdiyi ilk "Leyli və Məcnun" tamaşasından
başlayaraq, bugünə kimi opera teatrımızda
fədakarlıqla çalışan bu görkəmli
sənətkar haqlı olaraq xalqımızın
böyük məhəbbət və hörmətini
qazanaraq, bütün teatr kollektivi tərəfindən
ürəkdən sevilir.
Qurban Primov Azərbaycanda opera sənətinin
yaranması üçün bütün varlığı
ilə çalışmış, Üzeyir Hacıbəyovun
ən yaxın, ən sadiq, ən vəfadar dostlarından,
məsləkdaşlarından biri olmuşdur.
Əlli ildən bəridir ki, Qurban Primov öz
gözəl və mahir ifaçılıq sənətini
Azərbaycan operasının inkişaf yolu ilə
sıx bağlamışdır. "Leyli və Məcnun"dan
sonra bəstələnən bütün opera
əsərlərində Qurban Primovun çalğısı
tamaşaların emosional təsirini daim qüvvətləndirmiş,
opera artistlərinin -nəğməkarların
ifasına rövnəq vermişdir.
1920-ci il...
Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qurulması
incəsənətimizin günü-gündən
çiçəklənib yüksək zirvələrə
çatmasına geniş yollar açdı. Öz
ömrünün mənasını xalqa xidmət
etməkdə görən bütün sovet incəsənət
xadimləri kimi Qürban Pirimovun da sənətinin
daha da parlaması, hərtərəfli inkişaf
etməsi üçün geniş üfüqlər
açıldı. O, "Şah İsmayıl" operası
üzərində yenidən işləyən
və Azərbaycan muğamlarını nota salmaq
yolunda ilk təşəbbüs göstərən
("Çahargah") görkəmli bəstəkar Müslüm
Maqomayevə bir çox melodik materiallar vermişdir.
1923-cü ildə bəstəkar R. M. Qlier "Şah
Sənəm" operasını bəstələmək
üçün Azərbaycana dəvət edilir.
O, Azərbaycan musiqisinin ayrı-ayrı nümünələrini
öyrənməyə başlarkən ilk növbədə
Qurban Primova və uzun illərdən bəri onun
xanəndə yoldaşı olan Qaryağdı
oğlu Cabbara müraciət edir. "Şah Sənəm"
operasının musiqisində eynilə Qurban Primovun
çalğısından bəstələnmiş
parçalar çox-çoxdur.
Həmçinin istedadlı bəstəkarımız
Fikrət Əmirov "Şur" və "Kürd ovşarı"
simfonik muğamlarını bəstələməyə
başlarkən, bu muğamlara aid əsas musiqi
materialını Qurban Primovun çalğısından
yazmışdır.
Xalq ifaçılarının Ümumittifaq yarışında
birinciliyi qazanan, bir çox olimpiadalarda müvəffəqiyyətlə
çıxış edən Qurban Primov 50 ildir
ki, Azərbaycan opera teatrında şərəflə
çalışır. Sadə, təvazökar,
sənətində son dərəcə tələbkar,
işində olduqca intizamlı, səliqəli
olan bu qocaman sənətkarın çalğısına
xas olan təbiilik dinləyicidə nəcib duyğular,
böyük hisslər oyadır.
1958-ci il...
Qoy onun sədəfli tarından gələn xoş
sədalar hələ çox-çox illər opera
tamaşalarımızı zinətləndirsin,
onun parlaq sənətinin əsasını təşkil
edən xəlqilik və sadəlik yeni gənc
ifaçılarımız üçün gözəl
bir məktəb olsun!
“Kommunist”, 19 aprel 1958-ci il |
| |
İFAÇILIQ MƏDƏNİYYƏTİNİ
YÜKSƏLTMƏLİ
|
Bədəlbəyli
yoldaş Sov.İKP MK qərarının böyük
əhəmiyyətini qeyd edərək öz
çıxışında, başlıca olaraq,
ifaçılarla bəstəkarların qarşılıqlı
əlaqəsindən danışdı. O, dedi:
Yeni əsərin müqəddəratında ifaçının
rolu böyükdür. Müəlliflər məhz
artist vasitəsilə, orkestr vasitəsilə
dinləyicilərlə, xalqla əlaqə saxlayır.
Bununla əlaqədar olaraq demək lazımdır
ki, respublikada ifaçılıq mədəniyyəti
lazımi səviyyədə deyildir. Son zamanlar
respublikada musiqi yaradıcılığının
bəzi janrlarında müəyyən gerilik
müşahidə olunur, bu isə xeyli dərəcədə
onun nəticəsidir ki, ifaçılarımızın
bir hissəsinin professional hazırlığının
aşağı olması üzündən Azərbaycan
bəstəkarlarının bir çox əsərləri
öz zənginliyi və gözəlliyi ilə
dinləyicilərə çatdırılmır.
Bədəlbəyli yoldaş dedi ki, biz respublikanın
yaradıcı işçiləri gələn
il Moskvada ciddi imtahan verməli olacağıq
- incəsənətimiz öz nailiyyətlərini
tələbkar Moskva tamaşaçılarının
və dinləyicilərinin qarşısında
nümayiş etdirməli olacaqdır. Teatrlarda
və musiqi müəssisələrində əmək
intizamı zəifdir, dirijorlar tələbkar
deyildirlər, rejissorların işi təminedici
deyildir, onlar yaradıcılıq axtarışları
ilə məşğul olmurlar. Mən bunların
üzərində dayanmayacağam. Mən vokalistlərdən
danışacağam. Nədənsə hətta
vokal mədəniyyətinin yüksək səviyyəsinə
çatmış olan vokalistlərimiz də öz
üzərlərində işləmirlər.
Nə üçün konservatoriyaya yenicə daxil
olan gənclərimiz öz sənətkarlığını
artırmaq üzərində işləmirlər?
Bütün bunlar muğamat ifaçılarına
da aiddir. Muğam ifasında yeksənəklik
əmələ gəlmişdir. Bir xanəndənin
ifasını başqa xanəndənin ifasından
seçmək çətindir. Bunun səbəbi
nədir? Nə üçün İ. Abdullayevin,
C. Qaryağdının, M. Fərzəliyevin və
başqalarının plastinkalarını dinləyərkən
onların sənətkarlığına, muğamat
oxumaq məharətinə valeh olursan.
Bizim muğamatımızda improvizasiya vardır
ki, bu da xanəndənin öz fantaziyasını
göstərməsinə imkan verir. Bizdə isə
bəzən gülünc bir vəziyyət yaranır.
Muğamatlara qulaq asanda bilmirsən onu oxuyan kimdir:
kişidir, yoxsa qadın? Çünki xanəndələrin
hamısının ifası bir-birinə oxşayır.
Natiq respublika Mədəniyyət Nazirliyinin və
konservatoriya rəhbərliyinin diqqətini ifaçıların
ideya-bədii tərbiyəsini yüksəltmək
lüzumuna cəlb etdi. O, respublikada kütləvi
surətdə qramofon plastinkaları buraxılmasını
təşkil etmək, habelə bəstəkarlarla
teatrların əlaqəsini gücləndirmək
haqqında da məsələ qaldırdı.
"Ədəbiyyat və incəsənət", 28
iyun 1958 |
|
|
|
|
|
