|
Qayğısız, kədərsiz yaşayan
kəndli qızı Jizel öz həyatının
mənasını zəhmətdə (o, iplik
əyirməkdə mahirdir) və həm də
Albert adlı bir oğlana bəslədiyi saf və
səmimi məhəbbətində görür.
O, özünün də Albert tərəfindən
qəlbən sevildiyinə əmindir. Lakin Jizelə
məftun olan bir meşəbəyi Albertin heç
də kəndli yox, əksinə zadəganlardan
olduğunu Jizelə xəbər verir, beləliklə
qızı özünə ram etməyə can
atır. Jizel isə meşəbəyinin sözlərini
qara bir yalan və böhtan hesab edir.
Maral ovundan qayıdan kübarlar dincəlmək
üçün kəndə gəlirlər. Albertin
əsl nişanlısı zəngin bir zadəgan
qızı Batilda da buradadır. Meşəbəyi
fürsətdən istifadə edib Albertin həm
öz nişanlısı Batildanı, həm
də Jizeli aldatdığını hamıya
söyləyir. Sevgilisinin xain çıxdığını
görən Jizel ağlını itirir, bu ağır
sarsıntıya tab gətirmir, onun ürəyi
partlayır, Jizel ölür.
Qərbi Avropa və o cümlədən fransız
xalq ədəbiyyatı əfsanələrinin
birində nağıl edilir ki, guya həyatdan
nakam gedən qız və gəlinlər gecələr
ay işığında öz qəbirlərindən
qalxıb rəqs edirlər. Bu zaman bunlar rast gəldikləri
adamı o qədər gicəlləndirirlər
ki, nəhayət o adam əldən düşüb
həlak olur.
Fransız bəstəkarı A. Adanın (1803-1856)
"Jizel" baletinin məzmunu bu qədim əfsanə
üzərində qurulmuşdur. Əsərin
yaranması Qərbi Avropa ədəbiyyatında
romantizm cərəyanının musiqi sənətində
də öz əksini tapdığı dövrə
təsadüf edir. İlk dəfə 1841-ci ildə
Parisdə tamaşaya qoyulmuş "Jizel" baletinin
fransız musiqi və teatr tarixində əhəmiyyəti
böyükdür. Məhz bu əsərdən
sonra balet, musiqili teatr sənətinin müstəqil
bir janrı kimi yaşamağa başlamışdır.
İlk tamaşasından başlayaraq, böyük
müvəffəqiyyətlə gedən "Jizel"
baleti az zaman içərisində bütün
ölkələrin opera və balet teatrlarında
oynanılmışdır. Lakin Qərbi Avropa
teatrlarının bir çoxunda bu tamaşa getdikcə
öz klassik ənənəsini itirməyə
başlamışdır. Xüsusilə sonralar
Qərbi Avropa burjua mədəniyyətinin dərin
böhran keçirərək dekadentliyə qapıldığı
dövrdə rəqs sənətində də
ideyasızlıq, formalizm meylləri üstün
olduğundan bir çox klassik balet nümunələrilə
birlikdə "Jizel" də öz əvvəlki təravətini
itirmişdir.
Yalnız Rusiyada "Jizel" səhnədən çıxmamış,
yaşamışdır. İnqilabdan qabaq Anna
Pavlova kimi görkəmli rus balet ustası Jizel
surətini yenidən yaratmışdır. Klassik
balet irsini qoruyan, onu daha da inkişaf etdirən,
zənginləşdirən sovet xoreoqrafiyası
isə bütün başqa klassik balet əsərləri
kimi "Jizel"in də parlaq yaradıcılıq ənənəsini
möhkəm saxlamışdır. "Jizel" baletinin
ilk tamaşasından 115 il sonra SSRİ Böyük
teatrının balet dəstəsinin, başda
Lenin mükafatı laureatı, görkəmli
sovet balerinası, SSRİ xalq artistkası Q. Ulanova
olmaqla Parisə gedib fransız tamaşaçılarını
heyran etmələri təsadüfi deyildir.
"Jizel" baletinin musiqisi çox ahəngdardır.
Əslində lirik səpgidə bəstələnmiş
bu əsərin musiqisində həm də gərgin
dramatizm cizgiləri olduqca güclüdür.
Bəstəkar öz qəhrəmanlarının
surətini çox səlis və aydın musiqi
dili ilə səciyyələndirmişdir. Baletin
musiqisi rəqs hərəkətləri üçün
olduqca əlverişli və münasibdir. Fransız
xalq musiqisi ahəngində bəstələnmiş
parçalarda təsvir edilən əfsanənin
istər həyat və məişət hissəsi,
istərsə də sonradan faciə və fəlakət
cəhəti qabarıq verilmişdir. Eləcə
də ikinci pərdədə Jizelin "Məhəbbət
ölümə qalib gəlməlidir!" - deyərək,
sevgilisinin qəbirdən baş qaldıran nakam
rəfiqələri tərəfindən həlak
edilməsinə yol vermədiyi səhnəsindəki
musiqi romantik tərzdə bəstələnmişdir.
Bununla bərabər bəstəkar qəhrəmanların
mürəkkəb əhval-ruhiyyəsini çox
sadə vasitələrlə dinləyicilərə
çatdırmağa müvəffəq olmuşdur.
Jizelin qayğısız həyatını təsvir
edən oynaq rəqs musiqisinin sonra gərgin bir
vəziyyətə çataraq həzin bir tərzdə
səslənməsi, - müəyyən dərəcədə
bir leytmotiv mahiyyəti kəsb edir. Həm də
faciənin şərhi üçün çox
münasib bir kontrast yaradır. Bütün bu
cəhətlər əsərin tamaşaçı-dinləyici
tərəfindən yaxşı və düzgün
qavranılmasını təmin edir. Balet musiqisinin
xüsusiyyətini yaxşı bilən, balet
tamaşasının nəbzini yaxşı duyan
görkəmli dirijor, SSRİ xalq artisti Y. Fayerin
idarəsi altında böyük teatrın orkestri
"Jizel" musiqisini əsl sənətkar ilhamı
ilə çalır. Orkestrin istedadlı solisti
Məmməd Orucovun dodaqlarından və Q. Matrosovanın
barmaqlarından gələn musiqi sədaları
dinləyicini valeh edir.
Jizel obrazını yaradan RSFSR xalq artistkası
R. Struçkovanın rəqsindəki qəşəng
hərəkətlər, incə və zərif
cizgilər o qədər lətif, o qədər
məlahətlidir ki, tamaşaçı onun səhnədə
keçirdiyi şən və qayğısız
həyatına ürəkdən sevinir, saf və
təmiz məhəbbətindən həzz alır.
Lakin onun bu az sürən səadəti üzərində
qara buludlar görünür. R. Struçkova başına
gələn fəlakəti yenə də rəqs
hərəkətləri vasitəsilə o qədər
inandırıcı şəkildə ifa edir
ki, tamaşaçı özünü böyük
bir faciənin şahidi kimi hiss edir. R. Struçkova
öz aktyorluq sənətini xüsusilə Jizelin
dəlilik səhnəsində daha qüdrətli
surətdə nümayiş etdirir.
Albert rolunu ifa edən gənc solist N. Fadeyeçevin
aktyorluq məziyyəti onun mükəmməl
yiyələndiyi klassik baletin texnikasını
bir hədəf kimi yox, bəlkə yaratdığı
surətin əhval-ruhiyyəsini açmaq üçün
bir vasitə kimi qəbul etməsindədir.
Öz pis əməlindən peşiman olaraq vicdan
əzabı çəkən meşəbəyi
surətini RSFSR əməkdar artisti A. Lapauri aydın
şəkildə tamaşaçıya çatdırır.
Nakam qızların hakimi Mirta rolunu ifa edən
RSFSR əməkdar artistkası L. Çerkasova
insanlardan intiqam almaq iradəsini öz aydın
və qəti hərəkətlərilə yaxşı
ifadə edir. Birinci pərdədəki duetdə
çıxış edən M. Qotlib ilə N.
Nikonovun rəqsi də yaxşı təsir bağışlayır.
Lakin tamaşanın ümumi təsirini ən
çox gücləndirən kütləvi rəqslərdə
iştirak edənlərin oyunudur. Məsələn,
Jizeli dəli halında görüb onun halına
ürəkdən acıyan qızlar səhnədə
o qədər təbii vəziyyət yaradırlar
ki, hadisə tam bir real şəkil alır. Bu
ondan irəli gəlir ki, gözəl solo oyunu
ilə Bakı tamaşaçılarını
valeh edən E. Maksimova kimi istedadlı sənətkar
bu gün kütləvi səhnədə iştirak
etdikdə özünü eyni dərəcədə
məsul hiss edir. Bu, Böyük teatr kollektivinin
ən dəyərli cəhətlərindən
biridir. "Balaca rol yoxdur, balaca aktyor var" kimi hakimanə
sözləri şüurunda dərin nəqş
etdirən E. Maksimovanın və digər artistlərin
bədii intizam duyğusu böyük təqdirə
layiqdir.
Böyük teatrın verdiyi tamaşalar Azərbaycanın
opera və balet aktyorları üçün gözəl
sənət nümunəsidir, əsl professional
sənətə yiyələnmək üçün
yaxşı məktəbdir.
“Kommunist”, 14 oktyabr 1958 |
