Afrasiyab Badalbeyli

1. İlk tanışlığım

1936-cı il...

Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında Mirzə Fətəli Axundovun "Aldanmış kəvakib"i mövzusu üzrə yazılmış "Şahnamə" pyesi hazırlanırdı. Tamaşanın quruluşçu rejissoru İsmayıl Hidayətzadə, rəssamı Rüstəm Mustafayev təyin edilmişdi. Bəstəkarı isə hələlik məlum deyildi. Şəhərimizin ictimaiyyəti bu tamaşanı İsmayıl Hidayətzadənin bir rejissor kimi ikinci sanballı və monumental işi hesab edir və quruluşun tezliklə başa çatdırılmasını səbirsizliklə gözləyirdi (çünki onun 1933-cü ildə tamaşaya qoyduğu "Səyavuş" tamaşası geniş teatr ictimaiyyətimizin böyük rəğbətini qazanmış və tamaşaçılar tərəfindən hərarətlə qarşılanmışdı).

İ. Hidayətzadə "Səyavuş" tamaşası üçün mənim bəstələdiyim musiqidən razı qaldığından "Şahnamə"nin də musiqisini mənə tapşırmaq niyyətində idi. Lakin o zaman mən üzərində çalışdığım "Qız qalası" baletini başa çatdırmaq üzrə olduğum üçün bu təklifi qəbul etməyə imkanım yox idi. Buna baxmayaraq "Şahnamə" musiqisi məsələsinin nə tərzdə həll olunduğu məni maraqlandırırdı. Bir gün bu işin nə vəziyyətdə olduğunu İ. Hidayətzadədən soruşduqda, belə bir cavab aldım:

- Elə ki, əlim səndən bilmərrə üzüldü, həmin saat məsləhət üçün birbaş Üzeyirbəyin yanına getdim. Əhvalatı ona söylədim. O isə mənə belə dedi: "Hazırda Şərq musiqisinə çox yaxşı bələd olan görkəmli sənətkarlarımızdan ya Qurban Primovu (o, R. Qlierə "Şahsənəm" operası üçün çoxlu dəyərli musiqi materialı vermiş və bu işdə yaxşı səriştəsi var), ya Mansur Mansurovu (o, muğamatı ilk dəfə tamam-dəstgah nota yazmaq işində gənc istedadlı bəstəkarlardan T. Quliyev və Z. Bağırova yaxından kömək göstərmişdir), ya da ki, Əhməd Bakıxanovu bu işə cəlb etmək lazımdır. Sonra bu işə həvəs göstərən bir tarçını notu bilən və bəstəkarlıq texnikasını mənimsəyən bir nəfər ilə qovuşdur, qoy tarçı pyesin məzmununa uyğun gələn lazımi musiqi nümunələrini tarda çalsın, bəstəkar da eşitdiyi musiqi parçalarını orkestr üçün bəstələsin.

Pyesdə nağıl edilən hadisənin Yaxın Şərq ölkələrindən birində vaqe olduğunu və Əhməd Bakıxanovun həmin ölkə musiqisini daha yaxşı bildiyini nəzərə alaraq onun namizədliyi üzərində dayanmağı qərara aldıq. Neçə gündür ki, birlikdə çalışırıq.

- Axşam səni evdə gözləyirəm, gəl gör nə aləmdir...- deyə, İsmayıl sözünü qurtardı.

Həmin günün axşamı, mən Hidayətzadənin evinə gəldikdə Azərbaycan və rus dram tamaşaları üçün musiqi bəstələmək işində yaxşı təcrübəsi olan bəstəkar Sergey Paniyevi orada gördüm. O, tarçı ifasından yazdığı bəzi musiqi parçalarını pianoda çalırdı. Musiqi çox xoşuma gəldi, olduqca lətif, həm də yeni, qeyri-adi bir üslubda səslənirdi. Az keçmədi ki, qoltuğunda tar otağa daxil olan musiqiçi ilə məni tanış elədilər:

- Əhməd Bakıxanov!..

Qaryağdıoğlu Cabbar, Mirzə Fərəc Rzayev, Ələsgər Abdullayev, Ağa Seyid oğlu Ağabala, Seyid Şuşinski kimi ustadların parlaq ifaçılıq ənənəsindən dərs almış sənətkar! O, indi də, elə burada olduğu qısa müddət ərzində o qədər gözəl, o qədər qulağa xoş gələn, ruhu oxşayan, insanın qəlbində sözün ən yüksək mənasında əsil bədii həyəcan oyadan, bir-birindən lətif musiqi parçaları çaldı ki, hamımız valeh olduq.

Əhməd Bakıxanov tarını bir yana qoyub bizimlə muğamatın bəzi incə məsələləri haqqında söhbət apardı. Aydın görünürdü ki, ümumiyyətlə Yaxın Şərq aləmi musiqisini mükəmməl surətdə mənimsəmiş olan tarçı Azərbaycan muğamatının xüsusiyyətini çox gözəl bilir, çox yaxşı duyur və həm də atəşin bir məhəbbətlə sevir. Aydın göründü ki, bu adam muğamatımızı çirkləndirə bilən bəzi yabançı, "əğyar" intonasiyalara qarşı qısqanır, muğamatın möhtəşəm varlığına əsil sənətkar qəlbi ilə pərəstiş edir. Görünürdü ki, Əhməd Bakıxanov muğamat sahəsində dərin bilik və geniş məlumat sahibidir.

Az keçmədi ki, "Şahnamə" tamaşasının musiqi "təchizatçısı" olan Əhməd Bakıxanovun adı iri hərflərlə afişalarda yazıldı. Ə. Bakıxanovun çalğısı üzrə "Şahnamə" üçün bəstələnən ayrı-ayrı musiqi parçaları sonralar bəzi opera əsərlərində və simfoniya səhifələrində səslənməkdə idi.

2. Dəstə rəhbəri

Biz "dəstə rəhbəri" dedikdə adətən pioner dəstə rəhbərini fikrimizə gətiririk. Həm də "pioner" sözünün də özlüyündə bir məcazi mənası vardır ki, o da təşəbbüsçü, bir işin banisi, müəssisi məfhumunu daşıyır.

Böyük Vətən müharibəsi illərində, düşmənə qarşı şiddətli vuruşmalar getdiyi günlərdə də ölkəmizdə musiqi sənəti öz inkişaf yolunu davam etdirməkdə, Sovetlər diyarının hər guşəsində xoş musiqi sədaları ucalmaqda davam edirdi.

Müharibə günlərinin birində Bakının incəsənət həyatında əlamətdar olan bir hadisə hamının diqqətini cəlb etdi. Azərbaycan Radio Komitəsi nəzdində yenicə təşkil olunmuş xalq çalğı alətləri ansamblına ictimai baxış münasibəti ilə paylanılan dəvətnamələrdə həmin bu çalğıçılar dəstəsi rəhbərinin əməkdar müəllim Əhməd Bakıxanov olduğu göstərilirdi.

Bakıxanovun təşəbbüsü ilə təşkil olunmuş bu yeni kollektivin hazırladığı repertuar musiqi həyatımıza yeni səslənmələr, yeni təranələr gətirmişdi. Ansamblın bədii rəhbəri Əhməd müəllim Azərbaycan musiqisinin əsasını təşkil edən muğamların, xalqımızın zəngin mənəviyyatını, nəcib arzu və əməllərini, səmimi duyğu və hissiyyatını vəsf və tərənnüm edən mahnılarımızın həmin ansambl tərəfindən incə zövq və sənətkarlıqla ifa edilməsi yolunda böyük səy və hünər göstərmişdir. O, bu gün də xalqımızın musiqisini nəfis bir tərzdə nümayiş etdirməkdədir.

Ansamblın yaradıcılıq "tərcümeyi-halını" nəzərdən keçirərkən onun yarandığı ilk dövrdən başlayaraq ta bu günə kimi öz ifaçılıq sənətlərini ayrılmaz surətdə ansamblla bağlayan Fatma Mehrəliyeva, Həbib Bayramov kimi istedadlı sənətkarlarımız ilə yanaşı, ansamblın ilk illərində böyük qüvvə, şövq və həvəslə işləmiş Töhfə Əliyeva, Əlağa Quliyev, Rüxsarə Mirzəbəyova, Nadir Axundov, Firuz Əlizadə kimi ifaçıların da əməyini qeyd etməliyik.

Muğamat dəramədlərini Bakıxanovun lətif və rəvan bir tərzdə tərtib edib işləməsini xüsusi olaraq göstərmək lazımdır. Ansamblın ifa etdiyi "Rast", "Bayatı-Şiraz", "Mahur" dəramədləri əsil sənətkar ifaçılığının parlaq nümunələridir.

Əhməd müəllim ansamblda iştirak edən nəğməkarlar sənətinin də təkmilliyinə və cilalanmasına böyük əmək sərf edir. Muğamat oxuyan xanəndələrin klassik üsluba düzgün riayət etməklə bərabər, öz şəxsi yaradıcılıq simasının da olması zəruriyyəti Əhməd müəllimin daim diqqət mərkəzindədir. Bu yolda onun xanəndələrimizə verdiyi məsləhət və göstərişləri çox qiymətlidir.

3. Yaradıcılıq səhifələri

Ansamblın iyirmi yaşı indicə tamam olmuşdur. O, hələ gəncdir. Lakin bu iyirmi il ərzində böyük zəhmət, gərgin əmək və geniş yaradıcılıq axtarışlarının səmərəsi olaraq ansamblın öz repertuar sandıqcasına topladığı musiqi numunələri zəngin və rəngarəngdir. Ansambl Azərbaycan bəstəkarlarının yaratdıqları hər yeni mahnı, romans, oyun havalarını tez bir zamanda dəqiq surətdə öyrənib geniş təbliğ edir. Ansambl melodik genişliyi və lətafəti cəhətincə orijinal və qulaqları oxşayan xoş və gözəl mahnılar yaradan Ələkbər Tağıyev, İbrahim Topçubaşov, Hacıbaba Həsənov kimi həvəskar bəstəkarlarımızın parlaq yaradıcılıq işində onlara böyük kömək göstərir.

İfaçı kadrlar yetişdirmək işi isə həmişə olduğu kimi, indi də ansamblın fəaliyyətinin əsasını təşkil edir. Respublikamızın adlı-sanlı ifaçılarından bir çoxu, məsələn, İslam Rzayev, Əlibaba Məmmədov, Yaqub Məmmədov və başqaları məhz bu ansamblda püxtələşmiş, professional ustalığa sahib olmuşlar.

Repertuarında Azərbaycan xalq musiqisinin bütün janrlarını qavrayan ansambl öz üzərində müntəzəm surətdə çalışır. Xalq musiqisinin səlis və rəvan səslənməsi işində ansamblın və onun bədii rəhbəri qocaman musiqi ustadı Əhməd Bakıxanovun göstərdiyi səy və zəhmət dinləyicilərimizin razılıq duyğuları, böyük rəğbət və məhəbbət hissləri ilə mükafatlandırılır.

"Bakı", 28 noyabr 1964

BÖYÜK SEVİNCLƏ

XOŞ TƏRANƏLƏR DƏSTƏSİNİN RƏHBƏRİ