Bir çox illərdir
ki, yaxın və Orta Şərq xalqlarının
musiqi tarixi və nəzəriyyəsi məsələləri
ilə, o cümlədən muğamların tədqiqi
ilə məşğulam. Fransız həmkarlarım
bu sahədə çox məhsuldar işləyirlər.
Buna görə də, mən məmnuniyyətlə
Fransaya gedib, fransız musiqişünaslarının
tədqiqatı ilə tanış oldum, onlarla
şəxsi əlaqə yaratdım.
Fransaya Ümumittifaq "Bilik" cəmiyyəti nümayəndələri qrupunun tərkibində getmişdim. Səfərimdən başlıca məqsəd Parisin Musiqişünaslıq İnstitutuna getmək idi. Fransız alimləri Şərq xalqları musiqisinin, o cümlədən Azərbaycan musiqisinin tarixini öyrənmək sahəsində qiymətli iş görmüşlər. Azərbaycanın XIII əsrdə yaşamış görkəmli alimi və musiqiçisi Səfiəddin Urməvinin iki kitabını fransız dilinə tərcümə edən Rudolf de Erlanjenin xidmətlərini xüsusi göstərmək lazımdır.
Fransız həmkarlarım mənə Azərbaycan musiqisi haqqında məruzə etməyi təklif etdilər. Mühazirəni Parisin klublarından birində oxudum. Mühazirəni dinləməyə Fransanın görkəmli şərqşünas alimləri, musiqişünaslıq institutunun nümayəndələri və jurnalistlər gəlmişdilər. Mən kluba toplaşanları Sovet hakimiyyəti illərində əsil tərəqqiyə çatmış Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin gözəl nailiyyətləri ilə məmnuniyyətlə tanış etdim. Azərbaycan baletinin nailiyyətləri haqqında söhbət böyük maraqla qarşılandı. Bu ilin payızında fransızlar Azərbaycan baleti ilə tanış olacaqlar. Mən Azərbaycan musiqisinin lentə yazılmış bir sıra əsərləri ilə dinləyiciləri tanış etdim. Dinləyicilər Üzeyir Hacıbəyovun ölməz "Koroğlu" operasının müqəddiməsini, Bülbülün ifasında Üzeyir Hacıbəyovun romanslarını, Qara Qarayevin "Yeddi gözol" baletindən parçaları səmimi qarşıladılar.
"Kommunist", 16 may 1969 |
|
Hələ "Kommunist" qəzeti redaksiyasına
işə girməzdən əvvəl həvəskar
jurnalist kimi qəzetdə yaxından iştirak
edirdim.
Yaxşı yadımdadır: "Kommunist" qəzetinin
16 sentyabr 1924-cü il tarixli nömrəsində
"Türk teatro səhnəsi" başlığı
altında mübahisəli bir məqalə dərc
olunmuşdu. Bununla bərabər məqalədə
- əslində olduqca xeyirxah bir məsələyə
- azəri opera sənətinin gələcək
inkişafına düzgün istiqamət verməyə
və bu yolda lazımi əməli tədbirləri
müəyyənləşdirib həyata keçirməyə
çağırış vardı. Bu məqalə
ilə "Kommunist" qəzeti səhifələrində
azəri operasının o zamankı vəziyyəti
və növbəti vəzifələri ilə
əlaqədar problematik məsələlər
üzrə geniş və demək olar ki, qızğın
mübahisə başlandı. Sovet jurnalistikasının
əsas prinsiplərindən biri - yəni söz
azadlığı həmin mübahisədə
iştirak edən mədəniyyət xadimlərinə
fikirlərini çəkinmədən, açıqdan-açığa
bəyan etməyə gözəl şərait
yaratdı. Mübahisənin bir səciyyəvi
cəhətini xüsusi ilə qeyd etmək istəyirəm.
Burada iştirak edən rəhbər işçilər
"bitərəf" yoldaşlara heç bir təzyiq
göstərməmək, mülahizə və
göstərişlərini məcburi surətdə
qəbul etdirməmək arzusu ilə, bir qayda
olaraq məqalələrini başqa adlarla imzalayırdılar.
O cümlədən: Mustafa Quliyev - "Samit", Böyükağa
Talıblı - "Qəati", Ruhulla Axundov - "Musiqi-i-dust"
və s.
Azəri opera sənəti və ümumiyyətlə
musiqimizin inkişaf yolları haqda Üzeyir Hacıbəyov
və Müslüm Maqomayevin son dorəcə
maraqlı məqalələri dərc olunmuşdu.
Həmin müsahibə çoxdan bəri məni
düşündürən bir neçə fikir
və mülahizəmi musiqi ictimaiyyətimizə
bildirməyə imkan yaratdı. Qəzetin 16 oktyabr
1924-cü il nömrəsində "Türk opera
və musiqisi haqqında" adlı məqalə
ilə çıxış etdim.
"Kommunist" qəzeti daim yeni fikirlər, sağlam
təşəbbüslər, qabaqcıl düşüncələr
carçısı kimi tanınırdı. Yüzlərlə,
minlərlə gənc azəri sovet ziyalısının
görüş üfüqünü, fəhm
dairəsini genişləndirən "Kommunist" qəzeti
mənim də tərbiyəçim oldu.
1927-ci ildə "Kommunist"ə tərcüməçi
vəzifəsinə işə girdim. O zaman redaksiyada
Əli Kərimov (məsul katib), Xəlil İbrahim
("Maarif cəbhəsində" şöbəsinin
müdiri), Məmmədəli Sidqi ("Yerli xəbərlər"
şöbəsinin müdiri), Nemət Bəsir
("Partiya həyatı" şöbəsinin müdiri),
Əziz Nuri ("Qəza və kəndlərdə"
şöbəsinin müdiri), Əzim Əzimzadə
("Rəsmlər, karikatura və təsviri materiallar"
şöbəsinin müdiri), Süleyman Məlikov,
Akif Kazım, Çahangir Nağıyev, Abdulla
Şərif kimi tanınmış mühərrirlər
çalışırdılar. Tərcüməçilər
dəstəsi isə əsas etibarı ilə
dörd nəfərdən ibarət idi: Cəfər
Cabbarlı, Əsəd Tahir, Dadaş Cavadlı
və Əbdürrəhim Ağakişiyev. Mənim
işə qəbul edilməyimin əsas səbəbi
bu idi ki, tərcüməçilərdən biri
gündüz tərcüməçiliyindən
axşam (daha doğrusu, gecə) tərcüməçiliyinə
köçürülməli idi. Bu tərcüməçi
gecə alınan materialları, xüsusən
"Pravda"nın baş məqaləsini mətbəədəcə
tərcümə edib birbaşa mürəttibə
verməli idi. Təbii ki, bu tərcüməçi
ən təcrübəli, ən qüdrətli
və hamıdan üstün olmalı idi.
- Cəfər Cabbarlı!
Doğrudan da, onun tərcüməsi olduqca dəqiq,
ifadəsi o qədər gözəl idi ki, yazısının
redaktor, ya da məsul katib tərəfindən
redaktə edilməsinə heç bir ehtiyac qalmırdı.
Beləliklə, məni də redaksiyaya (müəyyən
dərəcədə öz yerinə) təqdim
edən Cəfər Cabbarlı oldu.
"Kommunist" qəzeti redaksiyasında çalışdığım
üç il ərzində mətbuat və poliqrafiya
işləri ilə yaxından tanış ola
bildim. Eyni zamanda redaksiyanın tez-tez təşkil
etdiyi ayrı-ayrı maraqlı və əhəmiyyətli
problemlər (xüsusilə teatr və musiqi)
üzrə disputlarda (yeni əsərlərin
və tamaşaların geniş müzakirəsində
və s.) yaxından iştirak edib məlumat və
biliyimi xeyli artırmağa müvəffəq
oldum. Beləliklə, "Kommunist" bitirdiyim ikinci
universitet olmuşdur ki, mən ona daim minnətdaram.
"Ədəbiyyat və incəsənət", 20
sentyabr 1969 |
