|
 |
   |
GÖZƏL İNSAN
|
| - Abdulla Şaiq...
- Mirzə...
İstər şagirdləri, istərsə də müəllim yoldaşları ona "mirzə" deyə müraciət edərdilər.
Mən onun sinfində düz səkkiz il oxumuşam. O həm də bir neçə il bizim "sinif mürəbbimiz" (o zamanlar sinif rəhbərləri belə adlandırılırdı) olmuşdur. İndi A. Şaiqin əziz xatirəsini yad edərkən, Azərbaycan xalq maarifi tarixində onun tutduğu mövqedən xüsusi danışmaq lazımdır.
Mən bu yazımda böyük müəllimim Abdulla Şaiqin pedaqoji fəaliyyəti haqqında bildiklərimi oxuculara danışmaq istəyirəm.
İnqilabdan qabaq Abdulla Şaiq Bakıdakı birinci realnı məktəbdə (indikı D. Bunyadzadə adına Xalq Təsərrüfatı İnstitutunun binasında (hal-hazırda Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti - İ.Q.) müəllimlik edirdi. Mən yuxarı hazırlıq sinfinə qəbul olunmuşdum. Abdulla Şaiq sinifdə olan şagirdləri bir-bir yoxladı, sonra onları iki qrupa ayırdı: heç savadı olmayanlar, az-çox savadlılar. Birincilərə "Uşaq gözlüyü", ikincilərə isə "Gülzar" dərsliyindən dərs verməyə başladı. Sinifdəkilər eləcə də adlandırılırdılar: "gözlükçülər", "gülzarçılar". Məqsəd "gözlükçülər"i, "gülzarçılar"a çatdırmaq idi. Abdulla Şaiq bizi "gözlükçülər"lə məşğul olmağa, onlara təlim verməyə təşviq edirdi.
Doğrudan da iki il sonra Hüseyn Cavid ilə Abdulla Şaiqin birgə tərtib etdiyi "Ədəbiyyat dərsləri" kitabı çapdan çıxdıqda, artıq bütün sinif birlikdə ədəbiyyat nəzəriyyəsi ilə tanış olmağa başladı.
Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Abdulla Şaiqin pedaqoji fəaliyyətinin ən səmərəli dövrü başlandı. O, Ali Pedaqoji İnstitut Yanında Nümunə məktəbinin ədəbiyyat dərsləri müəllimi vəzifəsində çalışmışdır. 1923-cü ildə biz onun iyirmi illik pedaqoji fəaliyyətini təntənəli surətdə qeyd etdik. Yubiley gecəsini "Şaiq gecəsi" adlandırdıq. Bu münasibətlə xüsusi kitabça nəşr etdik.
Abdulla Şaiq, hər şeydən əvvəl, şagirdlərinin hərtərəfli inkişaf etməsinə çalışırdı. O deyirdi:
" - Məsələ imlada səhv buraxmamaqla tamamlanmır, əsil şücaət əsərin daxili məzmununu qavramaq, əsas mənasını dərk etmək və onu söyləməkdən ibarətdir".
Onun arxivindən mənim hələ 1916 - 1917-ci illərdə yazdığım "Xalq nağılları" dəftərlərim tapılmışdır. Yaxşı yadımdadır: o, bizə ev işləri üzrə müxtəlif tapşırıqlar verərdi: ruscadan azərbaycancaya tərcümə etmək, atalar sözləri və umumiyyətlə, folklor nümunələrini toplamaq və s.
Abdulla Şaiq şagirdlərinin ədəbiyyat nəzəriyyəsinin yaxşı mənimsəmələri məsələsinə çox böyük əhəmiyyət verirdi.
- Siz "əruz" və "heca" qaydalarını, şair olmasanız da, şair qədər bilməlisiniz - deyə o, ahəng, vəzn, ölçü bəhslərini ətraflı izah edirdi. Bizə Füzulini sevdirən Abdulla Şaiq olmuşdur. Özü Füzulini çox gözəl bilirdi. Onun yaradıcılığının böyük pərəstişkarı idi. Rus şairlərindən Puşkin ilə Lermontov haqqında söhbət düşəndə deyirdi: "Lermontov şerində əsil virtuozluq var, canım, belə də texnika olar?".
Sənətdə realizm, xəlqilik...
Biz bu sözləri çox işlədirik, amma çox zaman mahiyyətini dərk etmirik. Şaiq yaradıcılığı bu mənalı sözlərin gözəl nümunəsidir.
Abdulla Şaiq mənəviyyatı pak, daxili aləmi təmiz, rəftarı gözəl bir insan kimi xalqımızın qəlbində yaşayır. Yaşayacaq da!
“Azərbaycan gəncləri”, 5 may 1971
|
| |
|
Bəzi səhifələrdə
rusca "David Samoyloviç Slavinskinin kitabxanası,
qiyməti... manat... qəpik" mətnli qırmızı
mürəkkəblə möhür var.
Kimdir D. S. Slavinski? Şübhəsiz ki, operanı
notlaşdıran. Axı, heç bir musiqi məktəbində
dərs almayan Hacıbaba yəqin ki, özü
əsərini orkestrləşdirə bilməzdi.
Tarixdə belə hallara, xüsusən, inqilabdan
qabaq tez-tez təsadüf edilirdi. Məgər
birinci erməni operası "Anuş"u orkestrləşdirən
Q. Burkoviç adlı peşəkar musiqiçi
deyilmi? D. Slavinski haqda isə Üzeyir Hacıbəyov
"Leyli və Məcnun"dan "Koroğlu"ya qədər"
məşhur məqaləsində qeyd edir ki,
həmin Slavinski vaxtı ilə şəxsən
ona və Azərbaycan operasına yoldaşlıq
köməyi göstərmişdir. "O zaman yeganə
Azərbaycan bəstəkarı olan, özü
də yazmağa təzə başlayan" Üzeyir
ilə həvəskar bəstəkar Hacıbaba
Şərifova göstərilən yaradıcılıq
köməyi, şübhəsiz ki, başqa-başqa
olmuşdur. Üzeyir elə o zaman professional bəstəkar
idi. Lakin Hacıbaba...
"Mehr və Mah" operasının musiqi mətnini
əldə etdikdən sonra onun librettosunu axtarmağa
başladım. Əsəri Azərbaycan EA Əlyazmaları
Fondunun əməkdaşı Məsumə Xudayarovanın
yaxından köməyi sayəsində tapdım.
Altı pərdədən ibarət bu operanın
librettosu 1914-cü il noyabrın 10-da tamamlanıb
o zamankı qayda üzrə senzuraya təqdim
edilmiş və oynanılmasına icazə alınmışdır.
Əsərin titul səhifəsində "opera yadigar
təqdim olunubdur məşhur opera artisti Hüseynqulu
Sarabskiyə müəllif tərəfindən"
yazılmışdır.
Əsərin ilk tamaşası Bakıda 1916-cı
il aprelin 23-də olmuşdur. Dirijor D. S. Slavinski,
rejissor A. M. Şərifzadə, baletmeyster S. N.
Kevorkov. İştirak edənlər: Yəmən
şahı - Mirzə Muxtar Məmmədov, onun
oğlu Mehr - Huseynqulu Sarabski, şahın vəziri
- Nəzərov, Misir xədivi - Cəlil Bağdadbəyov,
onun qızı Mah - Əhməd Ağdamski, Kürdoğlu
- Hacıbaba Şərifov, Cadugər qız -
Aleksandra Nikitiçna Olenskaya, Çoban - Yunis Nərimanov
və s. Əsər istər librettosunun məzmunu,
istərsə də mətninin üslubu etibarilə
Üzeyir Hacıbəyovun "Əsli və Kərəm"
operasının təsiri altında yazılmışdır.
Burada da əsərin qəhrəmanı qoca atası
ilə vidalaşıb sevgilisi yaşayan diyara
yola düşdükdə deyir:
Bülbül kimi itirmişəm gülümü,
Tərk eylərəm vətənimi, həm elimi,
Can baba, tutma mənim yolumu
İzin ver mən gedər oldum...
Ya da: Yarımı axtarıram qürbət ellərdə
Gəlin halallaşaq, mən gedər oldum... Ya
da:
Şükr eylərəm, lələ, gəldim
gülşənə,
Misir şəhri, Misir şəhrinə gəldik.
Şimdi əlac oldu mənim dərdimə,
Misir şəhri, Misir şəhrinə gəldik...
Belə misallardan çox göstərmək olar.
...Teatrımızın repertuarında cəmisi
dörd muğam operası var. Məgər başqa
şəhərlərdə rus və Qərb
opera əsərlərinin redaktə işi ilə
yaxından tanış olub unudulmuş muğam
operalarımızı bərpa edə bilmərikmi?
Nə üçün Üzeyir Hacıbəyovun,
musiqisi "Əsli və Kərəm"dən geri
qalmayan, hətta daha dolğun, bitgin və səlis
olan "Şah Abbas və Xurşud Banu" operası
librettosunun qüsurlu olması ucbatından oynanılmasın?
Məgər rus klassik opera sənətinin banisi
M. İ. Qlinkanın məşhur "İvan Susanin"
operası məhz librettosunun kökündən
təbdil olunması sayəsində öz yeni
səhnə həyatına başlamadımı?
Ya da məşhur italyan bəstəkarı C.
Verdinin "Siciliya axşam ibadəti" operası müxtəlif
ölkələrdə başqa-başqa məzmunda
(SSRİ-də bu operanın librettosu S. Levik tərəfindən
kökündən təbdil edilmişdir) oynanılmırmı?
Misalların sayını artırmaq olar.
Bu baxımdan, unudulmuş muğam operalarına
yeni həyat vermək şərəfli bir iş
sayılmazmı?
"Ədəbiyyat və incəsənət", 19
iyun 1971 |
 |
 |
|
|
|
