Etiraf etməliyəm
ki, mən alimlərin, mütəxəssislərin
irs, irsiyyət məsələsinə münasibətinə
yaxşı bələd deyiləm. Ancaq onu bilirəm
ki, hər dəfə, şöhrəti bütün
dünyaya yayılmış böyük istedad
sahibi, öz gözəl sənəti ilə
milyonlarla dinləyicini valeh edən, sevindirən,
vəcdə gətirən gözəl sovet müğənnisi
Müslüm Maqomayevi gördükdə, onun
babası - böyük Azərbaycan bəstəkarı
Müslüm Maqomayevin parlaq surəti qarşımda
canlanır.
Boy-buxunu, sifəti, danışıq tərzi, xoş xasiyyəti, sadəliyi, - eynən babası!..
1925-ci ilin yayı... İyul ayında mən Gürcüstanın Sağveri deyilən kurortunda sanatoriyada müalicədə idim. Putyovkamın qurtarmasına az qalmışdı. Bakıya qayıtmağa hazırlaşırdım. Bir gün Sağveridəki "Dəmirsu" çeşməsi başında təsadüfən, heç gözlənilmədən Üzeyir Hacıbəyov və onun həyat yoldaşı Məleykə xanımla rastlaşdım. Demə, onlar Sağveri yaxınlığındakı Semi qəsəbəsində istirahət edirlərmiş. Üzeyir Hacıbəyov bir neçə gündən sonra Bakıya yola düşəcəyimi bilincə:
- Yox canım, avqust ayında Bakıda sənin nə işin var, tələbə adamsan, putyovkanın vaxtı qurtaran kimi gəlib Semidə bizdə qalarsan, - dedi.
Mən nə qədər təşəkkür edib mütləq Bakıya qayıdacağımı bildirsəm də, o, sözünün üstündə durdu.
- Mən Bədələ bu barədə tel vuraram, nigaran olmazlar...
O il Üzeyir Hacıbəyovun bacanaqları Müslüm Maqomayev, Qubad Qasımov da ailələri ilə Semidə dincəlirdilər. Bunlardan əlavə, o zaman Tiflisdə nəşr olunan "Yeni fikir" qəzetinin redaktoru Rzaqulu Nəcəfzadə (yazıçı Əliqulu Qəmküsarın qardaşı), Azərbaycan dilini müstəqil öyrənmək istəyənlər üçün ilk rəhbər kitabın müəllifi müəllim Cabbar Məmmədzadə də orada ailəvi istirahət edirdilər. Cabbar müəllim yaxşı tar çalırdı; buraya da öz tarı ilə gəlmişdi.
Rzaqulu Nəcəfzadənin yaxşı səsi var idi, muğamata da bələd idi. Tez-tez bir yerə yığışardıq, çalıb-çağırardıq. Bu improvizə musiqi məclislərində "Şəbi-hicran", "Axşam oldu", "Böylə olmaz ki, sən", ya da "Yəqin mənim bu peşəmdən camaata nə`f var" kimi məşhur xor nömrələri oxunanda Müslüm Maqomayevin balaca oğlunun (haqqında danışdığımız müğənni Müslümün atasının) çox olsa on-on bir yaşı olardı; elə o andaca ikinci səsi fitri istedadı ilə quraşdırıb səslərə qatardı. Onun musiqililiyi hamını heyran qoyardı. Uşağa:
- Yəqin bəstəkar olacaqsan - dedikdə, belə cavab verərdi:
- Yox, mən mühəndis ola cağam!
Lakin o, Böyük Vətən müharibəsində qəhrəmanlıqla həlak oldu, özü də deyilənə görə, 1945-ci il mayın əvvəlində. Baba, oğul, nəvə!.. Yaxşı yadımdadır, təxminən 1960-cı illərdə musiqi məktəbinin şagirdi Müslüm Maqomayev (nəvə) ilk dəfə Mirzə Fətəli Axundov adına Dövlət Opera və Balet Teatrında bayram konsertlərinin birində oxuduğu zaman dinləyicilər sovet vokal məktəbi üfüqündə bir ulduzun parladığını güman etdilər. Sonralar məlum oldu ki, onlar yanılmayıblar.
Müslüm oxudu... Müslüm çalışdı, zəhmətə qatlaşdı. Təhsilini təkmilləşdirmək üçün Sovet hökuməti onu Vətənimizin ən istedadlı müğənniləri ilə birlikdə, dünya vokal sənətinin mərkəzi sayılan Milan şəhərinə ezam etdi.
Müslüm Milan şəhərinin məşhur La-Skala opera teatrında çalışdığı müddət ərzində təcrübəli müəllimlərin rəhbərliyi ilə vokal sənətinin bir çox sirlərinə bələd oldu. Vətənə qayıtdıqdan sonra Bakıda C. Rossininin "Sevilya bərbəri" və C. Puççininin "Toska" operalarında çıxış etdi.
Bu iki tamaşanın dirijoru kimi deyə bilərəm ki, Müslüm həqiqətən böyük aktyorluq keyfiyyətinə malik sənətkardır. Onun yaradıcılığında musiqililik çox güclüdür. Bəli, musiqililik, musiqililik, yenə də musiqililik!..
Dediyim kimi, Müslüm İtaliyada təkmilləşmə ezamiyyətində olduğu zaman iki italyan bəstəkarının opera əsərlərindəki əsas obrazlar üzərində xüsusi səylə işləmişdir: C. Rossininin "Sevilya bərbəri" operasında Fiqaro və C. Puççininin "Toska" operasında Skarpiya. Bilindiyi kimi, bu obrazlar istər əxlaqi, mənəvi cəhətdən, istərsə də zahiri davranış nöqteyi-nəzərindən tamamilə başqa-başqadır. Biri əslində müsbət, o birisi isə, əksinə, son dərəcə mənfi. Hətta vokal sənətinə görə də bu obrazlar müxtəlif xarakterlidir. Bunlardan birincisini opera tamaşalarında bir qayda olaraq lirik-bariton, o birisini isə dramatik-bariton ifa edir. Fiqaro nə qədər qanışirin, cazibəli, duzlu, diribaş, çevik, qıvraq bir gəncdirsə, Skarpiya bir o qədər qəddar, məkrli, cinayətkar, mərdimazar bir insandır. Doğrudan da, bu iki obrazı səhnədə yarada bilmək üçün aktyorluq sənətində sözün əsil mənasında başqalaşmaq qabiliyyətinə malik olmaq gərəkdir.
Müslüm bunu bacardı, həm də məharətlə. Elə birinci görüşdən məlum oldu ki, müğənni hər iki obrazın daxili aləmini açmaq üçün aktyorluq - nəğməkarlıq sənətinin bədii vasitələrindən səmərəli və mənalı surətdə istifadə etmək yolunda mükəmməl çalışmışdır. Məhz buna görə də səhnədə hər iki obraz özlüyündə olduqca dolğun, bitkin və inandırıcı təsir bağışladı. Tamaşaçılar haqlı olaraq istedadlı sənətkarı gurultulu alqışlarla qarşıladılar.
Xoş, məlahətli, son dərəcə yapışıqlı səsə malik olan Müslümün repertuarında yüzlərlə mahnı var. O, mahnıların hamısını daşıdığı məzmunla əlaqədar yüksək zövqlə və ilhamla ifa edir.
Əsil yaradıcı sənətkar kimi o, hər bir mahnıya öz düşüncə, mülahizə və şəxsi yozumunu aşılayır. Müğənninin ifa etdiyi hər bir əsər uzun müddət düşünülmüş, dönə-dönə yaşanmış, yaradıcılıq süzgəcindən keçirilmiş, böyük və gərgin zəhmətin, axtarışların məhsuludur.
Müxtəlif ədəbi-musiqi məzmunlu mahnılara ifaçılıq münasibəti, daha doğrusu, yanaşma və yozum münasibəti də başqa-başqadır. Bu mahnılar içərisində "İtalyan partizanlarının mahnısı" məhz Müslümün ifasından sonra geniş şöhrət qazandı. İfa etdiyi hər bir musiqi əsərinin mahiyyətini düzgün və qənaətbəxş təfsir etdiyinə görə Müslüm, Sopot şəhərində beynəlxalq müsabiqədə dinləyicilərlə yanaşı münsiflər heyətinin də məhəbbətini qazandı və ən yüksək mükafata layiq görüldü.
Müslüm həm də bəstəkardır. Onun görkəmli sovet şairlərinin sözlərinə bəstələdiyi mahnılar dinləyicilərin rəğbətini qazanmışdır. Babasının "Şah İsmayıl" operasında Aslan şahın birinci və sonuncu pərdələrdəki monoloqunu birləşdirərək tərtib etdiyn ariya da həmçinin.
Müslüm həm də gözəl pianoçudur. Konsertlərində arabir piano arxasına keçərək, simfonik orkestrlə birlikdə ozünü müşayiət etməsi son dərəcə maraqlıdır.
Sovet vokal sənətinə yeni bir təravət gətirən Müslüm Maqomayev SSRİ xalq artisti kimi yüksək bir ada layiq görülmüşdür. Şübhə yoxdur ki, o, bizi bundan sonra da yeni-yeni yaradıcılıq nailiyyətləri ilə sevindirəcək. Xalqımız bu gözəl nəğməkarı ilə fəxr edir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”, 22
dekabr 1973 |
Bu günlər Vətənimizin
musiqi ictimaiyyəti görkəmli sovet bəstəkarı
Reynqold Qlierin anadan olmasının 100-cü ildönümünü
dərin məhəbbət və hörmətlə
qeyd edir. Mən bir neçə il bu böyük
ustadın həvəskar köməkçisi,
məsləkdaşı olmağımla, onunla
yaxın yaradıcılıq ünsiyyətində
olmağımla fəxr edirəm. Şəxsi
arxivimdə onun mənə yazdığı
bir neçə məktub, əlyazmaları və
foto-şəkillər var. Azərbaycanda inqilabdan
əvvəl Hacıbəyov qardaşlarının
M. Maqomayevin və hətta həvəskar opera
bəstəçilərinin (Hacıbaba Şərifzadə,
Mirzə Camal Yusifzadə) yaratdıqları muğam
operalarının zamanına görə böyük
proqressiv, mədəni və tarixi əhəmiyyətini
heç də azaltmadan deməliyəm ki, rus və
Qərbi Avropa klassik opera janrı səpkisində
Azərbaycanda opera yaratmaq işinin ilk təşəbbüskarı
Şövkət Məmmədova olmuşdur. O
zaman Şövkət xanım Kiyevdə yaşayırdı.
Qlier isə Kiyev konservatoriyasının rektoru
və bəstəkarlıq sinfinin professoru vəzifəsində
çalışırdı.
Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra
Ş. Məmmədova Bakıya gəlib burada
geniş ictimai və mədəni fəaliyyətə
başladı. O, həm ilk Azərbaycan musiqi
nəşriyyatını təşkil etdi, həm
də ilk teatr məktəbini açdı. Opera
teatrında məşhur fransız bəstəkarı
Delibin "Lakme" operasının Azərbaycan dilində
oynanılmasına nail oldu.
1924-cü ilin payızından etibarən mətbuat
səhifələrində Azərbaycan opera sənətinin
gələcək inkişafı haqqında qızğın
mübahisələr başlandı. Qlierin yeni
səpkidə opera yazması üçün Bakıya
dəvət olunmasına bəziləri etiraz
edir və bu barədə mətbuat səhifələrində
açıqdan-açığa yazırdılar.
Azərbaycan opera sənətində islahat tərəfdarları
isə mədəniyyət tariximizdə öz
böyük rolunu oynamış muğam operaları
ilə yanaşı yeni üslubda operalar yaradılması
uğrunda çalışır, həm də
sənətdə arxaizm, köhnəlik və
durğunluğa qarşı öz səslərini
ucaldırdılar.
Qlierin yazacağı operanın hansı məzmun
və süjet əsasında bəstələnməsi
ilə əlaqədar müxtəlif rəylər
var idi. Onlara yekun vuran görkəmli yazıçı-dramaturq
Əbdurrəhimbəy Haqverdiyevin təklifi ilə
"Aşıq Qərib" dastanı məsləhət
görüldü. Opera ilk dəfə rus dilində,
Moskva ədiblərindən Mixail Qalperinin tərtib
etdiyi libretto əsasında bəstələndi,
1927-ci ildə oynanıldı və əsas etibarı
ilə məhz librettosunun zəifliyinə görə
tamaşa uğursuz oldu.
Əvvəllər mətnin azərbaycancaya tərcüməçisi
kimi cəlb olunmuş böyük dramaturq Cəfər
Cabbarlı 30-cu illərdə libretto üzərində
işləməyi öz öhdəsinə götürdü.
Tamaşa 1934-cü il may ayının 4-də
böyük müvəffəqiyyətlə Azərbaycan
dilində oynanıldı.
Operanın hasilə gətirilməsi işində
çəkdiyim zəhməti, qiymətləndirərkən
R. Qlier mənə dedi: "Sənin gördüyün
iş teatrda daşıdığın dirijorluq
vəzifəsinə bilavasitə aid deyil və
məhz buna görə çox gözəldir".
Dörd opera, yeddi balet, yeddi dram pyesi, üç
sanballı simfoniya, beş konsert, on yeddi simfonik
poema və yüz iyirmi dörd romans və sair
əsərlərin müəllifi olan R. Qlierin
Azərbaycan musiqisinin inkişafında göstərdiyi
xidmət haqqında dahi bəstəkarımız
Üzeyir Hacıbəyov özünün məşhur
"Leyli və Məcnun"dan "Koroğlu"ya qədər"
məqaləsində yazırdı: "İnqilabdan
əvvəlki illərdə yazılmış
Azərbaycan musiqili dram əsərlərinin əsas
nöqsanları musiqi fakturunun texniki cəhətdən
zəif işlənməsi, birsəslilik və
melodiyaların xalq yaradıcılığından
seçilməməsi idi. Bizim operalarda hər
bir opera üçün zəruri olan reçitativlər,
oxuyanlar üçün ayrıca bitkin partiyalar,
ansambl, antraktlar yox idi... Zaman keçdikcə bu
nöqsanlar tədricən aradan qaldırılmışdı,
lakin bu, Azərbaycan operasını müasir
formaya yaxınlaşdıra biləcək dərəcədə
deyildi.
Azərbaycanda bu sahədə ilk qəti addımlar
ancaq Böyük Oktyabr sosialist inqilabının
qələbəsindən sonra atılmışdır.
1924-cü ildə "Şahsənəm" operasını
(xalq arasında geniş yayılmış "Aşıq
Qərib" dastanı əsasında) yaratmış
bəstəkar R. M. Qlierin təcrübəsi
Azərbaycan musiqisinə simfoniya üslubu gətirmək,
Azərbaycan musiqi mövzuları əsasında
mürəkkəb formalar yaratmaq sahəsində
çox böyük rol oynamışdır...
Bəstəkarın böyük ustalıqla yaratdığı
"Şahsənəm" operası Azərbaycanda yeni
opera mədəniyyətinin möhkəm təməlini
qoydu".
"Ədəbiyyat və incəsənət", 11yanvar
1975-ci il. |
