Yazanı Cəlil Məmmədquluzadə, naşiri
"Molla Nəsrəddin" idarəsi.
Bu əsərin ən böyük dəyəri
orasındadır ki, xalqın yaşayışı
tam soyuqqanlılıq, vüqar və təmkin
ilə düşünülərək, rəng
və rovğən (yağ) vurmadan, yaldızlamadan,
tən-tənə və dəb-dəbə
güdmədən, olduğu kibi təsvir edilmişdir;
eyni zamanda "yüzdən kudə", yaxud əvamfəribcəsinə
(demaqoqcasına - İ.Q.), meşşanlıq
mülahizəsilə yanaşmamış, burjua
və müsəlman cəmiyyətinin bütün
iyrənc tərəfləri müəyyən
şəkilllər, müəyyən səhnələr
və müəyyən tiplərdə təcəssüm
etdirilmişdir və öylə məharətlə
ahəngləşdirilmişdir ki, xalq yaşayışının
ağrıyan məsələləri tamamilə
ahəgli bir silsilə kibi gediyor.
Bu əsər qəzetəmizin müdiri yoldaş
Həbib Cəbiyevin "Ölülər haqqında
dirilərə" ünvanlı bir müqəddiməsi
ilə nəşr edilmişdir. Məzkur iki
səhifəlik müqəddimədə yoldaş
Cəbiyev əsəri o qədər əhatə
və öylə dərin bir surətdə
təhlil etmişdir ki, hər hankı tərəfdən
yanaşarsaq onun fikir və ifadələrinə
təmas etmiş olacağımızdan artıq
bu əsər haqqında bir şey yazmayı
lüzum etmədim. Onun haqqında çox yazılmışdır.
Ancaq yoldaş Cəbiyevin müqəddiməsində
də, qabaqkı məqalələrdə bir
məsələ çox örtülü keçmişdir
ki, bu dəfə bən ondan bəhs etmək
istərəm.
Cəbiyev yoldaşın əfvinə məğrurən
ərz etmək istərdim ki, onun "Molla Nəsrəddin"
dili adlandırdığı dil nəinki "Ölülər"
kibi gözəl bir əsərə, hətta
ikinci dərəcəli əsərlərimizə
də layiq bir ədəbi dil deyildir. Əlbəttə,
"ədəbi" dil dedikdə qəliz ibarələr
və parlaq cümlələr tələb etməkdən
çox uzaqdayız. Lakin bununla bərabər
öylə pozğunluğa da tərəfdar
ola bilməyiz. "Ölülər"in dili ədəbiyyat
qaydalarına müxalif, cümlələri
qırıq, kəsik və pozuq, yazısında
nə səlasət var, nə incəlik. Ona
görə biz belə bir dili tövsiyyə
etmək deyil, bəlkə onun islahına çalışmalıyız.
Hətta cəsarətlə deyə biləriz
ki, əsəri ümumiyyət üzrə götürdükdə
məfkurə və məzmunu bir tavuz quşu
isə, dili də tavuz ayağıdır!
Kitabın çapına gəldikdə bunu da
qeyd etmək lazımdır ki, nəfasətinə
(nəfisliyinə - İ.Q.) yaxşı diqqət
verilmiş və nəticədə pək sadə
bir gözəl tək əldə edilmişdir.
Bu əsər haqqında sözümüzü
yoldaş Cəbiyevin işbu cümlələrini
təkrar etməklə bitirmək istəriz:
"Ölülər" əsərini biz oxucularımızın
geniş dairələrinə və hər bir
savadlı işçi və kəndliyə tövsiyyə
ediyoruz ki, həm özləri, həm də
savadsız ailələri, yoldaşları və
dostları üçün oxusunlar."Ölülər"i
oxumaq lazımdır ki, din, mövhumat, əski
barbar ailə və ictimai həyata xitam qoyulsun.
"Ölülər"i bütün bu göstərdiyimiz
ictimai bid`ətlərin bani və amillərini
doğrudan da "Ölülər" halına salmaq
üçün oxumaq və teatro və klub səhnələrində
oynamaq lazımdır".
Cəbiyev yoldaşın bu cümlələrini
artıracaq bir sözümüz yoxdur.
"Kommunist", 13 fevral 1925
